Wetenschap is superleuk met Expeditie NEXT

ZUTPHEN – Wetenschap is interessant, wetenschap is spannend en leuk, wetenschap is belangrijk… Zeggen ze. Wetenschap betekent dat je kennis opdoet en kennis is macht. Zeggen ze. Wetenschap betekent dat je onderzoek mag doen in vakken die je zelf boeiend vindt, dat je dingen kunt ontdekken en uitvinden, wetenschap betekent dat je de wereld kunt verbeteren en misschien wel kunt redden. Zeggen ze. Wetenschap is… Ja, ze kunnen zoveel zeggen. Maar daar wil je natuurlijk veel liever zelf achter komen. Zeker als je pakweg tussen de zes en twaalf jaar bent. Dat is ook de enige echte wetenschappelijke basishouding: je moet je helemaal niets laten voorkauwen. Je wilt op onderzoek uit!

Door Sander Grootendorst

Nou, en dat kan dus. Sowieso, elke dag al, bijvoorbeeld in de achtertuin: wat zijn dat voor kevertjes in de rozenstruik? Of langs de IJssel: waarom stroomt het water zo hard? Goeie vraag! Blijf die vooral stellen, goeie vragen! 

En: doe op 1 mei mee aan Expeditie NEXT. Dat is het nationale wetenschapsfestival, dat elk jaar zijn tenten in een andere stad opslaat om een hele dag lang kinderen van tussen zes en twaalf jaar alle hoeken en gaten van de wetenschap te laten zien. Waardoor je aan het eind van die dag pas echt beseft hoe machtig mooi dat allemaal is. Dat je er de rest van je leven je voordeel mee kunt doen. En ja, dat het klopt, honderd procent, wat “ze zeggen” over de wetenschap. 

Feit of fabel? De wetenschap geeft het antwoord. Foto: Lucas Kemper

Eerst zien en meedoen, dan geloven
Oké, eerst zien, eerst meedoen, dan geloven. Neem een kijkje op de website expeditienext.nl en reserveer gelijk je tickets. Zou ik altijd doen. En dan, er zit niets anders op, moet je een paar keuzes maken. Want het programma is zeer uitgebreid, overal aan deelnemen gaat niet lukken. Wat lijkt jou het interessantste, spannendste, leukste enzovoort? Misschien kun je anderen om goede tips vragen. Of gewoon: je laten verrassen. Dat is vaak het beste. Maar blijf wel die vragen stellen ‘hè! Hoe zit dat, waarom is dit?’ Anders heeft professor Nova Next er nog niks aan. Die komt samen met haar vrienden speciaal helemaal uit de toekomst naar het Zutphen van nu in de verwachting dat de deelnemers De Wetenschat helpen vullen met kennis. Stel hem niet teleur!

Aan mij was gevraagd een stuk in de krant te schrijven over het festival, en toen moest ik ook keuzes maken. Er komen deskundigen uit het hele land naar Zutphen toe, maar ik dacht: ik ga eens vragen wat het museum in deze stad voor plannen heeft die dag. En (die zitten in hetzelfde gebouw) de afdeling archeologie.

Archeologen onderzoeken hoe de mensen lang geleden hebben geleefd. Vaak aan de hand van opgravingen: oude sporen, oude werktuigen, botten. Stadsarcheoloog Michel Groothedde vond archeologie al interessant, spannend, leuk enzovoort toen hij zo jong was als de deelnemers aan Expeditie NEXT nu. Kun je nagaan. Samen met college Renske den Boer vertelt hij over de archeologische plannen voor het wetenschapsfestival.

Cold case uit 882
Centraal staat wat je een ‘cold case’ kunt noemen: een misdaad die nooit is opgelost, eentje van zo lang geleden dat de politie is gestopt met het onderzoek. ‘Cold case’ betekent ‘koude zaak’. Nou, deze Zutphense zaak is een héle koude. “In het jaar 882 vond in Zutphen een overval plaats”, vertelt Michel. Wow, dat is 1.142 jaar geleden! Maar de wetenschap staat voor niets. “Archeologen hebben in de vorige eeuw resten van vermoorde mensen, verbrande huizen en gebroken spullen gevonden. Aan de jonge deelnemers van Expeditie NEXT de taak om de dader(s) op te sporen. In het museum zijn de vondsten uitgestald als een crime scene zoals archeologen die aantroffen. Met een loep bij de hand beantwoord je vragen aan de hand van verschillende objecten in het museum zoals een zwaard en 3D-prints van botten. Stapje voor stapje ontcijfer je wat er is gebeurd.”

Uitdaging: los een moord op die zaak op die meer dan veertienhonderd jaar geleden is gepleegd. Foto: PR

‘Het museum in Zutphen’ zijn eigenlijk twee musea: het Henriëtte Polak met moderne kunst en het Stedelijk over de geschiedenis van Zutphen. In een vitrine in de kelder zijn standaard de overblijfselen van een vermoorde Zutphenaar uitgestald. “Dat vormt de basis voor deze zaak”, zegt Groothedde. “Je wordt echt meegenomen in het gedachtegoed van de archeoloog die als een detective te werk gaat: en dan moet je natuurlijk ook slimme vragen stellen.”

Pas op 1 mei is het zover, maar nu al besef ik niet alleen wat een mooi vak archeologie is, maar ook: de enorme veelzijdigheid van de wetenschap. Dat je alpha-, bèta- en gammawetenschappen hebt, zoals Renske den Boer uitlegt. Wiskunde, natuurkunde, biologie, astronomie, psychologie, taal… het gaat je bijna duizelen. Des te fijner dat Expeditie NEXT je een indruk geeft – en meer dan dat – wat je allemaal zou kunnen doen, welke baan je misschien later wilt kiezen. Maar dat zie je dan wel weer. Eerst nog maar eens wat jaartjes lekker onderzoeken en experimenteren.

Zeetocht van Zutphen naar Danzig
Al die vakgebieden hebben wat met elkaar, dat komt bij Expeditie NEXT extra duidelijk naar voren. Bij sommige vakken ligt het voor de hand, zoals archeologie en geschiedenis. Renske vertelt over het Grote Hanze Topografiespel dat ook op het programma staat. “Je krijgt de opdracht om in één zeetocht zoveel mogelijk vracht van Zutphen naar Danzig te vervoeren. En dat is niet makkelijk: onderweg kom je zeerovers tegen, krijg je te maken met windstilte of juist heftige stormen, inbeslagname van producten door vijandige soldaten of moet je goederen inleveren als tolbetaling. Zoek de juiste route naar de eindbestemming en je wordt beloond met een oorkonde.” Een oorkonde, net echt! Precies zoals in de middeleeuwen, toen Zutphen een belangrijke Europese handelsstad was.

Het spel is trouwens ontwikkeld en uitgevoerd door Tijdlab en Studio Biesterveld in opdracht van Erfgoedcentrum Zutphen. Die drie noem ik hier even, maar ze staan voor nog heel veel meer bedenkers en ontwikkelaars die met z’n allen Expeditie NEXT mogelijk maken en kinderen uit Zutphen en omgeving een – waarschijnlijk – onvergetelijke en – ongetwijfeld – leerzame dag bezorgen.

Wat ook zeker vermeld moet worden: dat de projecten waaraan je allemaal mee kunt doen vaak beschikbaar blijven na 1 mei. Het Topografiespel sowieso, dat kun je straks in de Bourgonjetoren spelen wanneer dat gebouw officieel een informatiecentrum voor de geschiedenis van Zutphen is. Voor alle leeftijden. En die cold case uit de negende eeuw? Dat wordt een pakket waar scholen mee aan de slag kunnen, als de rook van Expeditie NEXT al lang weer is opgetrokken. Maar – om in termen van archeologie te blijven – Expeditie NEXT laat wel onuitwisbare sporen na in Zutphen!

O ja, ik vergeet nog de Zutphense mobiele Archeohotspot te noemen. “Ken je die?” vraagt Renske. “Het is de eerste in heel Nederland. Een soort foodtrailer die we kunnen inzetten bij opgravingen en allerlei activiteiten. Bezoekers kunnen bijvoorbeeld dierlijk botmateriaal determineren en archeologische vondsten natekenen.” 

Het zat eraan te komen… bijna geen ruimte meer in de krant en er is nog zoveel meer te vertellen over de wetenschapsdag. Gelukkig hebben we internet (dat zonder de wetenschap van de wiskunde trouwens nooit ontwikkeld had kunnen worden), dus check vooral de site!

‘Kunst gaat om goed kijken’
“Expeditie NEXTis een superleuk evenement”, zeggen Francine Oonk en Lisanne van Ewijk van Musea Zutphen. “Wetenschap, kunst, cultuur. Alles komt samen in het festival. Wij dachten ook meteen: daar moeten we op aanhaken.” Al zeggen ze het zelf: “We hebben een heel tof programma bedacht.”

Lisanne: “Kunst gaat altijd ook om goed kijken. Een overeenkomst met de wetenschap. Het komt terug in onze programmering. Om aan te geven dat die dwarsverbanden en zijn hebben we een theatergroep gevraagd om een rondleiding te geven, een speedtour, waarbij ze zich voordoen als wetenschappers. Heel komisch, maar wat ze zeggen klopt wel allemaal.”

Bij kunst én wetenschap gaat het bovendien om het benoemen: wat hoor je, wat zie je, wat denk je? Ook ‘wat voel je’ kan meespelen. En: ‘wat ruik je?’ Dus: “We laten steeds een deelnemer een kunstwerk beschrijven dat de anderen niet zien. Die moeten het dan tekenen. Na afloop kunnen ze de resultaten bespreken. In hoeverre lijken die op de bedoelde kunstwerken?” Je leert bij Expeditie NEXT dus niet alleen tekenen, maar óók: hoe je dingen helder moet uitleggen: lang niet alle woorden hebben voor iedereen dezelfde inhoud. “En er is nóg weer een link met wetenschap, want je hebt het ook over de kleurenleer. Wat is kleur eigenlijk?” Aha, goeie vraag!

Jan Floris Martinet: een heleboel wetenschappers in één persoon
Weet je wie zich dat soort vragen ook stelde? Jan Floris Martinet geschiedkundige, natuuronderzoeker, pedagoog, theoloog, die leefde in de achttiende eeuw. In één persoon was hij dus al een heleboel wetenschappers tegelijk. Twee boeken van zijn hand: Kort begrip der waereld-historie voor de jeugd en Kleine Katechismus der Natuur voor kinderen. Een ‘katechismus’ is een vraag- en antwoordboek, meestal over het geloof, maar hier dus vooral over de natuur. Uiteraard staan er in die boeken ideeën over geschiedenis en natuur zoals ze er toen over dachten. “Deze ‘katechismus’ wordt ook wel natuurbijbel genoemd”, vertelt Francine. “Leuk om daar wat mee te doen bij Expeditie NEXT. Er komt een dummy-katechismus, waar je je persoonlijke natuurbijbel van kunt maken. Je kunt ermee de natuur in. Of je eigen achtertuin. Zelf vragen en antwoorden bedenken.” En daar na 1 mei mee doorgaan…

Over tuin gesproken: “De musea hebben een bijzondere binnentuin”, zegt Lisanne. “De vormen die je ziet zijn gebaseerd op door Martinet getekende ijskristallen. Mooie uitdaging: zelf ijskristallen tekenen.” Francine: “En dan hebben we hier bij de ingang ook nog een prachtige schelpenkoepel. Die schelpen kun je óók natekenen. Wat niet lukt zonder ze goed te observeren.” Ze voelt de vragen van de jonge wetenschappers alweer aankomen: “Deze schelpen vind je in Nederland niet zomaar op het strand. Waar dan wel? En hoe zijn ze in Zutphen beland?”

Een blik in de Zutphense Schelpenkoepel. Waar komen die schelpen eigenlijk vandaan? En kun je ze natekenen? Foto: Sander Grootendorst 

Het schelpentekenen is op 1 mei een doorlopende activiteit, voor diverse andere activiteiten geldt dat je je vooraf moet aanmelden. Hoe dat allemaal precies in z’n werk gaat, is op de website te vinden. Wat wél in één zin te zeggen valt, misschien wel de belangrijkste informatie van dit hele verhaal: Deelname aan Expeditie NEXT voor kinderen van zes tot en met twaalf jaar is gratis!

www.expeditienext.nl

Ga op avontuur met professor Nova Next. Beeld: PR