Veelzijdig kunstenaar Nelleke Wiersma verdient herwaardering

ZUTPHEN – Het grootste cliché aller tijden: de tijd vliegt. Alweer vijf jaar geleden overleed de Zutphense kunstenares Nelleke Wiersma op 67-jarige leeftijd. Nog een cliché: zolang iemand niet vergeten wordt, leeft zij in harten en gedachten voort. Vijf jaar, dat is een lustrum. Tijd voor een herwaardering van Nellekes persoon en werk.

Door Sander Grootendorst

Een gesprek aan tafel bij Nellekes zus Anna Wiersma; zij was in 2015 en 2016 stadsdichter van Zutphen en dat leverde aan het eind van die periode een gedenkwaardige verzamelbundel op, met illustraties van Nelleke. Een inkoppertje, zou je zeggen. “Maar”, zegt Anna, Nelleke was er niet zo vóór, ze vond het een staaltje van nepotisme.” Oftewel: het gemakzuchtig bevoordelen van familieleden. “Ik ben natuurlijk wel extra blij dat ze een uitzondering heeft gemaakt.”

Nelleke koos liefst niet voor de makkelijke weg, wat ook al blijkt uit de vele kunstvormen die ze beoefende. “Als je vraagt: wat voor kunstenaar ze was, dan komt het woord ‘veelzijdig’ bij me op”, zegt haar zus, die namens de familie de nalatenschap beheert.
Anna somt op waaruit die zoal bestaat: “Grafisch werk, gouaches, olieverfschilderijen, aquarellen, houtskool… Ze werkte met vilt, maakte zelf op een originele manier papier, kon geweldig fotograferen, deed aan boekbinden, vervaardigde kunstenaarsboeken en – wat ik zelf nooit zo heb beseft –, ook keramiek hoorde er nog bij. Bovendien was ze een goede docente, onder meer aan de Volksuniversiteit. Ik stond een keer in de rij voor een tentoonstelling, tussen mensen die mij niet kenden, en ik hoorde een van hen Nelleke als kunstdocente aanbevelen.” Anna vertelt het met trots in haar stem.

Tentoonstelling
Toen ze in de nalatenschap keramiek aantrof, twijfelde ze eraan of Nelleke de maker was. Maar de Zutphense kunstkenner Peter Kooij herkende met zekerheid Nellekes ‘voetafdruk’. Graficus Kooij heeft samen met zijn collega geëxporteerd en kocht ook werk van haar. In de jongste uitgave van GrafiekWereld publiceerde hij een artikel over Nelleke, waarin hij stelt dat haar werk wordt ondergewaardeerd. De liefhebbers – de abonnees van dat landelijke tijdschrift – zijn daardoor dus op de hoogte, nu de Zutphenaren nog. Die kans komt er, mede omdat ook de aanvoerder van dichtgezelschap Kopwit Pieter Bas Kempe zich er sterk voor maakt. De plannen zijn nog niet concreet, maar een tentoonstelling in het advocatenkantoor van Herman Krans naast de Walburgiskerk zit eraan te komen, mogelijk rond Open Monumentendag. Daarnaast leeft het idee voor een boekuitgave met de gedichten die Anna schreef bij kunstwerken van haar zus. Zoals Nelleke destijds kunst maakte bij Anna’s gedichten. Dan is de cirkel rond. 

“Nelleke heeft haar leven lang hard gewerkt”, zegt Anna. “Je vraagt je soms af waar ze de tijd vandaan haalde. Ze had aan de Kolenstraat haar atelier én een gastenverblijf. Haar man Wim Schalken was advocaat, voor hem heeft ze ook administratie gedaan. Ze ontwierp en maakte kleding, ze speelde piano zat op een koor…” 

De in 1952 Zaandam geboren Nelleke Wiersma was ooit de eerste vrouw die de opleiding tot goud- en zilvergraveur volgde (en afrondde) bij de aan Hoogovens verbonden instelling Bematal. Daarna probeerde ze het als kleuterleidster; het bleek evenmin haar ding. In de wereld van kunst voelde ze zich pas echt thuis. In 1993 studeerde ze af aan de Academie voor Beeldende Kunsten in Arnhem. In dat kader schreef ze in Florence een werkstuk over de beroemde Koepel van Filippo Brunelleschi. “Nelleke heeft altijd een grote fascinatie voor bouwkunst gehad, ze bleef zich erin verdiepen.”

Bescheiden
Ze woonde inmiddels in Zutphen, waar ze in de lokale kunstcircuit heel actief zou worden. Ze zette de stad artistiek op de kaart, onder meer met initiatieven als Post Zutphen en Slow Art in Zutphen. “Waar ze bijvoorbeeld óók sterk in was”, zegt haar zus, “was fondsenwerving”. Dat is bepaald niet iedere kunstenaar gegeven. Maar ze ging er zelf nooit prat op. “Ze was heel bescheiden, timmerde niet aan de weg.” Het zal mede een verklaring zijn dat ze het toch wat ondergewaardeerd bleef, wat ze maakte. Al deed ze wel mee aan diverse tentoonstellingen mee, tot in Frankrijk aan toe. “We hebben de affiches nog”, zegt Anna.

Ze bevinden zich in haar woning, die een beetje een Nelleke-museum is. Anna geeft een korte rondleiding. Ook qua thematiek blijkt het werk zeer gevarieerd, van studies naar haar voorouders tot foto’s van spiegelende ramen, van aquarellen van zaden tot portretten van mensen. “Kijk, deze is van onze grootmoeder, die ze nooit heeft gekend. Ze heeft er wat bij geschreven, Nelleke was óók vaak met taal bezig. Zal ik het voorlezen?”
Mooi moment tijdens het interview: Anna, staande voor een kunstwerk, draagt regels voor van haar zus. Over de ‘introverte meisjesblik’ van oma. De slotzin blijft hangen: “Qua leeftijd zou ze wel mijn dochter kunnen zijn, ze is mijn oma.”

Nelleke zelf lijkt enigszins verscholen te gaan in die zelf gekozen verscheidenheid aan vormen en technieken. Je ziet door de bomen het bos soms even niet. À propos, bomen, daar hield ze veel van. Een es aan de Vispoortgracht was haar favoriet. “Hij is afgebeeld op haar rouwkaart”, vertelt haar zus. “Op het laatst van haar leven zei Nelleke dat ze eigenlijk ‘anders geworteld had willen zijn’. Ik denk dat ik weet wat ze daarmee bedoelde, maar goed uitleggen kan ik het niet.”

Door de aandacht die haar dit jaar ten deel valt, krijgt Nellekes kunstenaarschap de gelegenheid alsnog te wortelen, als een es in Zutphense bodem.