Monument voor in 1944 gesneuvelde piloot

ZUTPHEN - Donderdag 9 september wordt het monument voor de Nieuw Zeelandse piloot William Gibbs Abbott onthuld. “Als je voor de steen staat kijk je uit op de plek waar Bill Abott in 1944 neergestort.” 

Door Alize Hillebrink

Voordat de 22-jarige Nieuw Zeelandse piloot William Gibbs Abbott (roepnaam Bill) op 9 september 1944 de opdracht krijgt om vijandelijke transporten in Nederland onschadelijk te maken, schrijft hij een brief aan zijn vader. “I want to help tidy things up,” schrijft hij. Met andere woorden: “Ik wil hier mijn bijdrage leveren, dan kom ik naar huis.” Maar daar komt het niet van. Tijdens zijn vlucht op 9 september 1944 boven Zutphen wordt Abbotts toestel beschoten door de Duitsers. Zijn P51 Mustang III vliegt vrijwel meteen in brand en stort neer in de uiterwaarden aan de kant van de Hoven en Bill overlijdt direct.

De Zutphense Ed Radstake (1961) is negen jaar wanneer hij van zijn grootvader het verhaal hoort over een geallieerde piloot die in 1944 neerstortte aan de oevers de IJssel. Als hij jaren later in contact komt met Lenie van Avezaath (1927) vertelt ze hem dat ze op 16-jarige leeftijd Bill kort na het neerstorten van zijn toestel, nog heeft gezien. Radstakes hart gaat sneller kloppen en vanaf dat moment wil hij alles weten over Bill Abbott en graaft zich volledig in de geschiedenis in. Hij bezoekt een tweede ooggetuige, Wicher Kollen (1931), die tijdens de gebeurtenis als 13-jarige met zijn neefje aan de oever van de IJssel zit te vissen. De tieners zien hoe een vliegtuig vlak bij de IJsselbrug door afweergeschut wordt geraakt waarna het toestel een paar honderd meter bij hen vandaan neerstort. Ook leest hij het verhaal van een derde ooggetuige, Arend Jan Bouwman, die in zijn boek ‘Met angst en beven’ beschrijft hoe hij als vijfjarige jongen aan de hand van zijn vader kort na de crash bij het vliegtuigwrak gaat kijken.

Op de ochtend van 9 september 1944 vliegt het 19th Squadron van Abbott met twaalf man, maar de twee vliegers, Abbott en Bell, raken los van de groep waarna hun Mustangs vanuit de Hoven worden beschoten. Radstake bestudeert het Flakrapport, waarin wordt beschreven hoe de Duitsers de toestellen van Bill en zijn medevlieger William Bell neerhalen. “140 kogels vuren ze af op driehonderd meter van het flak,” zegt Radstake. Bills toestel vliegt meteen in brand, maar zijn maat Bell ontkomt. Bij Eerbeek weet Bell met zijn parachute veilig aan de grond te komen. Kort daarna wordt hij door de SS gepakt en geëxecuteerd.

Radstake neemt contact op met de familie in Nieuw Zeeland, doet onderzoek in archieven en maakt een ware studie van de laatste dagen van Bill. De 22-jarige was gek op duivenrace, zijn liefde voor vliegen zat er al jong in. Radstake stelt zich voor, als zat hij zelf in de cockpit, wat er gebeurde in de laatste minuten en seconden voor zijn dood.

Op de plek van de vliegtuigcrash vindt hij de restanten van een Engelse tube tandpasta. ‘Kolynos Superwhite’ is nog leesbaar op het verweerde en geplette stukje aluminium. “Het zou heel goed kunnen dat dit aan Bill heeft toebehoord,” zegt Radstake.

In september 2020 helpt Rene Braam van Defensie bij het organiseren van een herdenking voor Abbott met een eresaluut van twee Harvards boven de Zutphense uiterwaarden. Maar de herdenking is Radstake nog niet genoeg; hij maakt zich met hulp van Defensie sterk voor een monument voor Bill. “Aanvankelijk wilde ik een steen over laten overkomen vanuit Nieuw Zeeland. Dat leek me symbolisch mooi, maar het was geen haalbare kaart. Nieuw Zeeland zit potdicht door corona.” De steen komt er. Niet uit Nieuw Zeeland, maar uit Drenthe. “Het is de helft van een steen die tijdens de opgraving doormidden is gebroken. De andere helft is gebruikt voor een monument voor een Amerikaanse piloot. Het is dus een tweelingsteen en hij is ook nog eens hartvormig.”

Een plek voor het monument is gevonden naast de Hovense uitkijkpost. “Als je voor de steen staat kijk je uit op de plek waar Bill Abott is neergestort.” Voor Radstake eindigt hiermee zijn missie. “Abbott zou dit jaar 99 jaar zijn geworden. Ik vraag me weleens af, hoe zou zijn leven anders gelopen zijn, als hij de oorlog had overleefd?”

Op donderdag 9 september 2021 wordt in bijzijn van burgemeester Vermeulen, het ministerie van Defensie, Matlogco, de genie uit Wezep, ooggetuigen Lenie van Avezaath en Wicher Kollen, het monument voor William Gibbs Abbott onthuld. Dit is een besloten bijeenkomst. Bij mooi weer brengt een Spitfire van de Koninklijke Luchtmacht om 13.37 uur een eresaluut.