25 jaar Werkgroep Bouwhistorie: 'We vinden altijd wel iets bijzonders'

ZUTPHEN - De Werkgroep Bouwhistorie bestaat 25 jaar. In een kwart eeuw legde de werkgroep maar liefst 230 panden in de Zutphense binnenstad onder de historische loep. Daarbij kwamen soms zeer bijzondere vondsten tevoorschijn.

De Werkgroep Bouwhistorie, onderdeel van de Historische Vereniging, is opgericht in 1994. Reden voor de oprichting was de toenemende overtuiging dat Zutphen veel meer middeleeuwse panden kende dan tot dan toe werd aangenomen. "In veel boeken en publicaties stond dat Zutphen in 1572 door de Spanjaarden zodanig was verwoest dat niets meer restte van voor die tijd," vertelt Sietze Wierda, secretaris van de werkgroep. "In 1572 werd Zutphen verwoest, dat leerde je op school," zegt Adriaan van Oosten, voorzitter van de Historische Vereniging. "Naarden en Zutphen werden in een mond genoemd als het ging om steden die 'verpletterd' waren door de Spanjaarden tijdens de tachtigjarige oorlog." Dit werd onlangs nog zo verteld in de televisieserie over de tachtigjarige oorlog.

Met die onwaarheid moet worden afgerekend, was de tendens. En wanneer stadsarcheoloog Michel Groothedde in 1993 op waardevolle vondsten en oorspronkelijke bouwsporen stuit in een pand aan de Turfstraat 21 naast Boekhandel van Someren en Ten Bosch, ontstaat het idee om een werkgroep op te richten. Een werkgroep die op zoek gaat naar originele middeleeuwse panden in Zutphen en de bouwhistorie onderzoekt en documenteert. In het voorjaar van 1994 gaat de werkgroep van start.

Hoewel het de bedoeling was dat de werkgroep zichzelf op een gegeven moment overbodig zou maken, is deze na 230 panden te hebben vastgelegd nog volop actief. Bouwhistoricus Constant Willems: "We dachten, als we alle panden gehad hebben zijn we klaar, maar we zijn nooit klaar."

Deskundigheid
Wellicht schuilt ook de kracht van de werkgroep in de expertise van de leden. De vrijwilligersclub is niet zomaar een groepje goedbedoelende amateurs, maar bestaat uit meerdere deskundige professionals. De werkgroep heeft een eigen werkwijze ontwikkeld. Bij ieder pand wordt eerst onderzoek gedaan in het 'historisch kadaster' waarbij gegevens over onder andere de bewonersgeschiedenis en bouwtekeningen van het pand worden bestudeerd. Een paar leden, waaronder Willems, maken de rapportages. Vervolgens wordt, vaak met meetapparatuur, het hele huis onder de loep genomen en soms wordt dit vastgelegd in tekeningen. Bijzondere kenmerken van het pand kunnen kaarsnissen, hijswielen of spaarbogen zijn. Groothedde onderzoekt vanuit zijn expertise als stadsarcheoloog en onder andere Wierda verzamelt de gegevens in het archief en legt deze vast. Belangrijk zijn ook de leden die zich bezighouden met het maken van foto's en het registreren en onderbrengen daarvan in databases. Zo heeft ieder lid zijn eigen specialiteit waar de werkgroep inmiddels jaren prima op draait.

'Van elk pand weten we de geschiedenis en kennen we de bewoners'

Achter de voordeur
Inmiddels heeft de werkgroep een rijkdom aan gegevens in kaart gebracht, maar zijn er ook nog genoeg deuren gesloten gebleven. De grootste vraag die de werkgroep dan ook altijd bezighoudt is, hoe kom je achter de voordeur? Zo kwamen onlangs in de Barlheze enkele panden leeg. Sindsdien staan de werkgroepleden te popelen om een kijkje achter de voordeur te kunnen nemen, maar of dat lukt is natuurlijk nog de vraag. "Gelukkig klopt de Zutphense burger vaak zelf bij de werkgroep aan," zegt Van Oosten. "Dat gebeurt meestal als een pand van eigenaar wisselt, de nieuwe eigenaar wil gaan verbouwen en te rade gaat in het archief naar erfaktes of hypotheekaktes van het pand." Maar ook het Wijnhuisfonds en de gemeente doen met regelmaat een beroep op de werkgroep. "De huidige tendens is dat eigenaren in toenemende mate meer willen weten over de geschiedenis van hun pand."

Schommelen aan middeleeuwse zolderbalk
Wierda sloot zich in 2001 aan bij de groep. Hij was toen al actief als stadsgids en hij wilde zich graag meer verdiepen in de geschiedenis van de stad. De begeestering van de groep werkte op hem aanstekelijk. "De groep had een fluïdum waar ik me meteen thuis voelde." De geschiedenis van zijn eigen huis aan het Kerkhof gaat ook terug tot in de middeleeuwen. Niet zonder trots vertelt hij dat zijn kleinkinderen aan een zolderbalk schommelen uit 1370.

"Dit is hartstikke leuk werk," zegt Willems. "Wij zijn zo concreet met de geschiedenis van de stad bezig. Van elk onderzocht pand weten we de geschiedenis en kennen we de bewoners door de eeuwen heen. Veel steden zijn jaloers dat we hier in Zutphen zoveel weten en dat we zover zijn."

Het heeft ook wel iets spannends, zo'n systematische ontrafeling van de bouwhistorie van de stad. "We vinden altijd wel iets bijzonders," zegt Willems. "Al is het een beerput in de kelder. We kunnen mensen altijd wat vertellen over een pand."

Het meest bijzondere dat de werkgroep in de afgelopen vijfentwintig jaar tegenkwam was in de Bornhovestraat. In een gotische spitsboogvormige nis in een gevel uit circa 1300 bleken restanten van origineel schilderwerk te zitten. De nis leek zo op afstand op een gotisch kerkraam. "We waren net op tijd," vertelt Willems, "de bewoonster stond al klaar met emmers verf om de muur te gaan sauzen."

In een pand in de Waterstraat vond de werkgroep Arabische telmerken uit 1332. "De datering werd vastgesteld door jaarringenonderzoek naar het eikenhout. Telmerken zijn gesneden tekens die aangeven hoe de balken in elkaar passen," verduidelijkt Willems. "Uniek".

Gouden Gelderse Roos
De Werkgroep Bouwhistorie Zutphen dingt mee naar de publieksprijs van de Gouden Gelderse Roos. Tot vrijdag 4 oktober 2019 kan er voor de publieksprijs worden gestemd via erfgoedgelderland.nl/gelderseroos/werkgroep-bouwhistorie-zutphen.