Column Paul Bombeld - Joodse wandeling

Mijn oog valt op een artikel in de krant: Joodse stadswandeling in Zutphen. Interessant. Mevrouw Bombeld is deze zondagmiddag toch naar Zeist en dan kan ik mooi naar Zutphen. De fiets parkeer ik bij het vertrekpunt van de fluisterboten.
Even later loop ik door het openstaande hek richting de ingang van de Joodse synagoge aan de Dieserstraat. Een smalle trap wentelt omhoog. Daarboven wacht een bijzondere ervaring. Van de mannen wordt verwacht dat zij de synagoge uitsluitend betreden met een keppeltje op het hoofd. Ons rest slechts respect te hebben voor dit bijzondere petje. Niemand doet moeilijk. Dit is het begin van een paar interessante uurtjes.

Al in de middeleeuwen was er een kleine Joodse gemeenschap in Zutphen gevestigd. Voor de rest waren er veel rondtrekkende Joden. Met hun handelswaar trokken ze van stad naar stad. Een hoog aanzien hadden ze niet. Voor ze de stad betraden moesten ze geheel volgens de regels worden gefouilleerd. En als ze binnen de stadspoorten wilden overnachten hadden ze toestemming nodig van het stadsbestuur.
In 1796 werden "De verklaring der Rechten van den Mensch en van den Burger'' afgegeven en werden Joden verlost van discriminatie. In Zutphen nam het aantal joden daarna sterk toe tot ongeveer 600 lidmaten en werd er op de hoek Halterstraat-Dieserstraat een kapitaal huis aangekocht met de naam Hof van Flodorp. Het huis was belangrijk, maar even belangrijk was de grote tuin aan de achterzijde. Want daar verrees drie jaar later de huidige synagoge met het adres Dieserstraat 11.

Na de oorlog waren er van de honderden leden van de Joodse gemeente nog slechts tientallen over. Velen hadden de oorlog niet overleefd en er was sprake van ontkerkelijking. De synagoge werd verkocht aan de machinefabriek S.A.B. die een betonnen tussenlaag in het hoge pand legde en zo beschikte over twee verdiepingen. Die vloer ligt er nog steeds, ook nu de synagoge weer terug is. Vandaag de dag bevindt het Joodse gebedshuis zich op de bovenverdieping en huurt de gemeente de begane grond als gemeentearchief.

Onder leiding van gids Bart Mendelson, lid van de werkgroep Geschiedenis Joods Zutphen, lopen we door de Nieuwstad en het Barlhezekwartier. Het regent interessante verhalen. Regelmatig blijven we staan voor voormalige Joodse winkelpanden. Vaak liep de oorlog voor de Zutphense Joden slecht af, maar soms ook goed. We sluiten positief af aan de Oude Wand 94. Hier, bij de familie Van Der Vegte, zaten tijdens de oorlog tien Joden ondergedoken. Een zware tijd, maar ze hebben het gehaald.
Als ik na de koffie in de synagoge de trap weer afdaal valt mijn oog op een bordje met de tekst 'Denkt u om ONS keppeltje?'. Ik grijp naar mijn hoofd. O jee, bijna vergeten.