Joodse inwoners herdacht met muziek en struikelstenen
MaatschappijZUTPHEN – In de Tweede Wereldoorlog werd Joden eerst alles ontnomen wat het leven zinvol maakte, en daarna – in concentratiekampen en elders – ook dat leven zelf. Wat overblijft is de herinnering, vertaald in herdenkingsactiviteiten, zoals op 17 april, als op diverse plaatsen in Zutphen weer Stolpersteine, struikelstenen, in de stoep worden aangebracht.
Door Sander Grootendorst
Wat ook overblijft zijn elementen die het leven zin gaven, en geven. Niet in de laatste plaats: muziek. Die klinkt door tot in het nu en verder. Bijvoorbeeld in Dat Bolwerck aan de Zaadmarkt in Zutphen, op dinsdag 16 april. Het Leo Smit Ensemble speelt werk van vervolgde componisten. “Ook componisten werden door de nazi’s vervolgd en vermoord. Vaak enkel en alleen omdat ze Joods waren”, schrijft Dannie Brus, voorzitter van de stichting Stolpersteine in een bericht aan de pers.
Amsterdammer Leo Smit (1900-1943), van niet-religieuze Joodse komaf, was een van de vervolgden. Brus: “Op de Duitse invasie volgden steeds meer anti-Joodse maatregelen. De situatie verergerde geleidelijk, ook voor musici. In 1941 mochten Joodse musici niet meer in het openbaar optreden, later zelfs hun vak niet meer uitoefenen. Bij Leo Smit bleven de niet-Joodse leerlingen geleidelijk weg. Ondanks de moeilijke situatie bleef hij componeren; zijn laatste compositie is de schitterende Sonate voor fluit en piano, die hij in februari 1943 voltooide.”
Begin april 1943 werden Leo Smit en zijn vrouw via de Hollandse Schouwburg op transport gesteld naar doorgangskamp Westerbork. Eind april werden zij afgevoerd naar het vernietigingskamp Sobibor, waar zij direct na aankomst werden vermoord.
De Leo Smit Stichting is een kenniscentrum voor wie meer wil weten over componisten die tijdens de Tweede Wereldoorlog werden vervolgd. “Hun werk is door hun situatie in vergetelheid geraakt. Toch behoorden zij vaak tot de voorhoede van de muziekcultuur. Daarom doet de Leo Smit Stichting onderzoek, spoort zij werken van deze componisten op, en publiceert zij deze samen met uitgevers en andere partners. Leven, werk en context van deze componisten worden zo toegankelijk gemaakt.”
Het ensemble dat net als de stichting Leo Smits naam draagt, bestaat uit Irene Maessen (sopraan), Eleonore Pameijer (fluit) en Tobias Borsboom (piano). Ze voeren in Zutphen ook werken van andere vervolgde componisten uit: Hans Krieg, Ilse Weber, Rosy Wertheim, Henriëtte Bosmans, Marius Flothuis, Leo Kok, Paul Hermann en Dick Kattenburg.
Het concert is een onderdeel van een openbare bijeenkomst waarin ook twee verhalen worden verteld die bij de te plaatsen Stolpersteine horen. “Het blijft belangrijk die verhalen te blijven vertellen”, stelt Brus. “Als we hun namen blijven noemen zullen zij die zijn vermoord niet worden vergeten.” Twee namen noemt hij alvast: Lazarus en Roosje Cohen.
Aanvang 20.00 uur, zaal open 19.15 uur. Toegang gratis, vrijwillige bijdrage welkom.
Een dag later (woensdag 17 april) worden voor acht Zutphense huizen in totaal zestien stenen geplaatst met de namen van de Joden die daar woonden totdat ze werden afgevoerd.
