Jacques Noach ontrafelt ongeloof over vergeten soldaat Sally Noach

ZUTPHEN - Hij was één van de weinigen die zich openlijk kritisch uitlieten over het functioneren van de Nederlandse overheid in de Tweede Wereldoorlog. Het werd hem niet in dank afgenomen. Over de geboren Zutphense Sally Noach, die in 1941 en 1942 honderden Nederlanders redde, verschijnt nu een boek. 

Door Alize Hillebrink

Hij werd uitgemaakt voor leugenaar, notoire zwarthandelaar en charlatan. Zijn zoon Jacques Noach, vroeg zijn hele leven af waarom zijn vader Salomon ‘Sally’ Noach, die honderden Joden en niet-Joden redde uit de gevangenissen in Frankrijk, in regeringskringen werd verguisd. Werkend aan een heruitgave van zijn vaders memoires uit 1971, ging Jacques op onderzoek uit. Op 30 maart verschijnt zijn boek: Het ongeloof.

Zutphen
De Joodse Salomon ‘Sally’ Noach wordt op 28 december 1909 geboren aan de Laarstraat 92 in Zutphen als zoon van een koopmansfamilie in stoffen en tapijten. Als Sally achttien is verhuist het gezin naar Brussel en blijft daar tot in 1940 de oorlog uitbreekt. Sally probeert zijn familie over te halen Brussel te verlaten, maar zijn ouders willen de toestand nog even aanzien. Op 13 mei 1940, hij is dan 30 jaar, vertrekt hij alleen naar Parijs en vervolgens naar Zuid-Frankrijk. In Lyon wordt hij als vrijwillig tolk aangesteld bij het consulaat.

Sally Noach in Londen, 1943. Foto: privé 

Sally gaat betrekkingen aan met kampcommandanten en juristen en komt zo in contact met gevangen Nederlanders. Door zich uit te geven als consul weet hij een groot aantal gevangenen in Lyon, Mâcon en Annecy vrij te krijgen. Ook verstrekt hij valse papieren en geld, kleding, schoeisel en medische hulp. Met gedurfde, brutale onbeschaamdheid weet hij veel landgenoten te redden uit kritieke situaties. Maar, volgens consulaire bepalingen mag echter aan vluchtelingen geen hulp gegeven worden. Dit wordt van Nederlandse hogerhand als ‘illegaal’ beschouwd. Het kan hem niets schelen en hij doet wat hij vindt wat gedaan moet worden: zoveel mogelijk mensen bevrijden. 

Wanneer ook voor Sally de oorlogsomstandigheden precair worden, vlucht hij via Portugal naar Engeland. Daar steekt hij zijn mening niet onder stoelen of banken en bekritiseert het functioneren van ambtenaren van buitenlandse zaken in Frankrijk, Spanje en Portugal. Hij verwijt drie overheidsfunctionarissen een voor vluchtelingen fatale houding van onbewogenheid en onverschilligheid. Door de officiële instanties werd er nauwelijks iets voor de Nederlandse vluchtelingen gedaan, zo luidt zijn kritiek.

Sally Noach in Londen. Foto: privé 

Jan Zwartendijk
De officials zitten niet te wachten op zijn klachtenboek. Ze zijn beledigd en vuren terug dat het hem immers niet gevraagd was om Engelandvaarders te helpen. Daarbij had hij niet met Nederlandse paspoorten mogen rommelen. Sally’s verhaal doet denken aan de Nederlandse consul Jan Zwartendijk in Litouwen. Hij redde duizenden uit Polen gevluchte Joden. Ook hij krijgt na de oorlog te horen niet volgens de regels te hebben gehandeld. Zwartendijk krijgt geen lintje maar een reprimande omdat hij niet conform de consulaire richtlijnen heeft gehandeld.

In het clubhuis van de Engelandvaarders, Oranjehaven, wordt Sally benoemd tot erelid. Als Koningin Wilhelmina Sally wil onderscheiden voor zijn verdiensten, houdt de Nederlandse overheid dit tegen. “Het toekennen van een koninklijke onderscheiding betekende de erkenning van zijn verdiensten,” vertelt zoon Jacques, “en dus ook de door hem gerapporteerde bezwaren tegen een aantal hoge functionarissen van Buitenlandse Zaken.”

Elke onderscheiding ging aan Sally’s revers voorbij

Elke onderscheiding gaat aan Sally’s revers voorbij, schrijft Jacques in zijn boek Het ongeloof. Op 28 december 1969, op zijn zestigste verjaardag, krijgt hij een Koninklijke onderscheiding. “Dus niet van regeringswege,” zegt Jacques. Sally sterft op 30 mei 1980. In 1981 krijgt hij het Verzetsherdenkingskruis. “Het was te weinig, het was te laat,” zegt Jacques. De echte erkenning komt van zoon Jacques en dochter Irene met een film over het ware verhaal achter hun vaders oorlogsverleden met interviews met overlevers van de holocaust en hun families. En dan is er nu ook nog een boek over hem.

Twee boeken
“Terwijl ik bezig was met een heruitgave van het boek Het moest gedaan worden van mijn vader uit 1971, bemerkte ik een innerlijke drang om zijn verhaal uit te zoeken. Waarom hij niet werd geloofd en ze hem een charlatan noemden.” Jacques doet uitgebreid archiefonderzoek en secundair aan het boek van zijn vader ontstaat een tweede boek Het ongeloof. “De boeken lopen synchroon aan elkaar. Ze horen bij elkaar.” Het boek van Sally Noach Het moest gedaan worden is hierin integraal opgenomen. “Mijn vader heeft zíjn verhaal geschreven, ík heb zijn verhaal geschreven.”

Door het onderzoek weet ik veel meer over mijn vader dan hijzelf, zegt Jacques. “Hij heeft op het toneel gestaan, ik stond in de coulissen en heb door de archieven te openen, de dossiers te lezen, kunnen zien hoe de mensen in zijn tijd aan de touwtjes trokken.” Hierdoor heeft Jacques dingen gezien die zijn vader niet wist. “Ik kreeg een onthutsend beeld. Daar heeft hij al die jaren last van gehad. Ik kan geen brood eten van wat me toe zou komen, zei hij meermaals. Er was hem een hoge onderscheiding toegekend en deze werd tegengehouden door de regering. Als ze hem hadden erkend voor zijn daden, dan hadden ze ook moeten erkennen dat ze fout waren. Zelf zei hij daarover: ‘de mensen die ik gered heb, hebben allemaal een lintje gekregen, mijn lintje heb ik via hen gehad’.

“Door zelf onderzoek te doen kan ik er nu op een andere manier naar kijken. Ik weet nu wat er met mijn vader gebeurd is. Ik heb nooit aan zijn verhaal getwijfeld en tijdens mijn zoektocht werd zijn verhaal alleen maar bevestigd, wat mijn pen makkelijker deed vloeien. Nu kan ik er neutraler naar kijken. Ik heb nu bewijs dat zijn verhaal klopt.”

Het ongeloof, Jacques Noach, verschijningsdatum 30 maart 2022, gebonden 356 bladzijden, prijs 24,50 euro.

www.sallynoach.com

Forgotten Soldier
Vrijdag 1 april vertoont Luxor de documentaire Forgotten Soldier, over Sally Noach en zijn heldendaden in de Tweede Wereldoorlog.
Veertig jaar na zijn dood volgt Sally Noachs dochter, Lady Irene Hatter, met tig vragen op zak zijn sporen, op zoek naar het ware verhaal achter haar vaders oorlogsverleden. Waarom wilde hij nooit praten over die jaren? Wat zeggen de honderden brieven van overlevenden die stellen dat hij hun leven redde? Haar bijzondere reis brengt haar naar Amsterdam, de Franse Pyreneeën, Lyon, San Francisco en Miami, waar ze een verhaal van groot lijden, verraad en heldendom ontdekt.
De publieksvoorstelling van Forgotten Soldier volgt na een besloten vertoning en boekpresentatie van het boek dat zoon Jacques over zijn vader schreef, die ’s middags om 15.00 uur in Luxor en een dag daarvoor in het Verzetsmuseum in Amsterdam plaatsvinden. De film was oorspronkelijk gepland voor april 2020, maar ging toen vanwege corona niet door.
Aanvang 18.30 uur. Tickets zijn verkrijgbaar via de website of in het theatercafé.