Pieter Bas Kempe. Foto: Alize Hillebrink

Pieter Bas Kempe. Foto: Alize Hillebrink

Dichter Pieter Bas Kempe brengt nieuwe bundel uit over socialistisch Zutphen

Algemeen

ZUTPHEN - Het Zutphens Jaar van de Sociale Geschiedenis 2021 inspireerde dichter Pieter Bas Kempe tot de dichtbundel Voorwaarts, nog niet vergeten. “Ik heb iets tegen onrecht.”

Door Alize Hillebrink

De zeven gedichten in de bundel Voorwaarts, nog niet vergeten van dichter Pieter Bas Kempe komen twaalf socialisten voor die korter of langer in Zutphen woonden en werkten. Zoals Johan Paap, de strijdbare stoker die wethouder werd en wethouder Weersma-van Duin die zich inzette voor de armen.

Zutphen kent een rijke geschiedenis van sociale strijd en sociale vooruitgang. “Al was Zutphen gematigd rood,” vertelt Kempe. “Deventer, het Moskou aan de IJssel, was veel roder.” We spreken elkaar in de Zutphense buitenlucht op een kadebankje aan de IJsselkade. Kempe in rood overhemd, ik in witte blouse.

De geschiedenis van ‘rood’ Zutphen tussen 1900 en 1950 is een tijd die onderbelicht is geraakt,” vertelt Kempe. Het is de reden waarom de gemeente Zutphen 2021 heeft uitgeroepen tot ‘het Jaar van de Sociale Geschiedenis’. Die vergeten sociale geschiedenis en de mensen die daarin onmisbaar zijn geweest, boeit Kempe al jaren. “De rode beweging kwam voor deze mensen op, gaf ze een stem en een gezicht.” Hij zocht erover in de geschiedenisboeken, archieven en ging te rade bij mensen. “Ik raadpleeg alles wat ik kan vinden en vind veel tussen de regels door.”

Rode Dorp
Zo had je het ‘Oude Rode Dorp’ dat rond 1900 op de Mars werd gebouwd. “Oudere Zutphenaren zullen dat nog weten, maar jongere generaties niet meer,” zegt Kempe. “Je zou het ook niet meer kunnen weten, want er is niks meer van terug te vinden. Het lag daar, waar nu de ingang van de roei- en kanohaven is. Wat later de Marsweg werd en de Paapstraat met zijstraten werd het ‘Nieuwe Rode Dorp’ genoemd. Dit werd omstreeks 1930 aangelegd.” De Paapstraat, naar Johan Paap, is de enige straat op de Mars, die naar een politieke figuur werd vernoemd. “De strijdbare stoker die wethouder werd vocht zijn hele leven lang tegen de slechte huisvesting van arbeiders.”

Kempe is een oudgediende in Zutphen. Hij heeft de bewoners nog gekend. “Het was een boeiende buurt met uitgesproken karakters. Er was veel onderlinge samenhang en solidariteit. Het was een dorp, buurt en gemeenschap op zich.” Achteraan de Marsweg had je het ‘Witte Dorp’, aangelegd in 1935. Dit werd zo genoemd omdat de huizen wit waren, van beton.”

In de drie ‘dorpen’ stonden honderden huizen, waarin kinderrijke gezinnen woonden. Er waren winkeltjes en buurthuizen. De meeste bewoners werkten in de bedrijven van de Mars. “Het was een vrijstaatje,” vertelt Kempe. “Je leerde er zwemmen in de IJssel.”

Het socialistische politieke tijdperk was rijk aan scheuring, afsplitsing, ruzie en fusie. Zo had je Gerrit Lagerwaard, het eerste communistische gemeenteraadslid in 1931. Hij stemde niet in met de bezuiniging op de werklozensteun. Het veroorzaakte een scheuring in de SDAP. Lagerwaard ging in 1940 in het verzet bij de redactie van de Waarheid in Deventer en werd in 1941 opgepakt. In 1942 werd hij in Bernburg door de Duitsers vergast.  

Een andere arbeiderswijk in Zutphen was Polsbroek. Net als bij de Mars herinneren alleen de benaming en straatnamen er nog aan. De Klompenkerk, de armenkerk, is nu de parkeerplaats van Albert Heijn. Wethouder Weersma-van Duin en de rode dominee Faber zetten zich er in voor de armen.

In de bundel klinken strofes uit het ‘Solidaritätslied’ van Bertholt Brecht. Kempe: “Het gedicht van Brecht werd in de film ‘Kuhle Wampe’ over de crisisjaren in de Duitse politiek in 1932, als lied uitgebracht. Net als de ‘Internationale’ werd het een belangrijk lied van de arbeidersbeweging wereldwijd.” Kempe verwerkte en verstopte meer in zijn gedichten, “voor de echte liefhebber,” glimlacht hij.

Solidariteit
Dat de sociale geschiedenis van driekwart eeuw geleden is ondergesneeuwd, vindt Kempe tekenend. De verleden socialistische tijd is ook voor onze tegenwoordige tijd van belang, zegt hij. “Ook nu is het een sociaal moeilijke tijd, waaraan de nodige solidariteit kan worden toegevoegd.” De sociaal geëngageerde dichter Kempe noemt zich een idealist en een realist. “Ik heb iets tegen onrecht. Door te schrijven vraag ik daar aandacht voor. In de begintijd van corona zag je de solidariteit toenemen, maar naarmate het langer duurde nam dit weer af. Het eigenbelang gaat voor en dan is het ieder voor zich.”

Kempe typte zijn zeven solidariteitsgedichten op een DDR schrijfmachine met lettertype Erica. Alle zeven gedichten zijn even lang en geschreven in Poolse Alexandrijn; acht regels van dertien lettergrepen.

Voorwaarts, nog niet vergeten is het vierde deel van de serie waarin dichter Pieter Bas Kempe telkens een ander een aspect van Zutphen bezingt. Deel 1: Er is niemand (2013) , Deel 2: Zutphense wereldwonderen (2016), Deel 3: Overwelvend schoon (2020). De dichtbundels hebben hetzelfde formaat, dezelfde opbouw van zeven gedichten en zijn geïllustreerd door Louis Radstake. De dichtbundels zijn verkrijgbaar voor 5 euro plus eventuele verzendkosten, via info@kopwitzutphen.nl of 0575-541824.

Cover van de dichtbundel. Foto: PR

Advertenties doorgeplaatst vanuit de krant