Reinildis van Ditzhuyzen bij de Koningin Wilhelminafontein bij de Bult van Ketjen Zutphen. Foto: Alize Hillebrink
Historica en koningshuiskenner Reinilidis van Ditzhuyzen: ‘Zutphen, red de fontein voor het te laat is’
MaatschappijZUTPHEN - Historica en koningshuiskenner Reinildis van Ditzhuyzen vindt dat de Zutphense Wilhelminafontein moet worden opgeknapt en een plek moet krijgen in de binnenstad. “Zoals hij er nu bij staat is een aanfluiting voor Zutphen. Knap hem op en zet hem op de Schupstoel, dan heeft Zutphen er een monument bij.”
Bijna dagelijks wordt ze door de media benaderd voor interviews, medewerking aan televisieprogramma’s, series en tentoonstellingen. Schrijfster, historica en koningshuisexpert Reinildis van Ditzhuyzen heeft het “razend druk en zegt ook veel af”, maar voor een gesprek over de Wilhelminafontein maakt ze direct tijd vrij. “Kun je morgen?”
Het is één van de objecten die haar tijdens de eerste verkenningen in Zutphen direct opviel. Sinds tweeënhalf jaar woont Van Ditzhuyzen “met veel plezier” in Zutphen. “Toen ik in het parkje bij de Bult van Ketjen deze thans nogal ‘weggestopte’ fontein ontdekte was ik verbaasd. “Auto´s en fietsen rijden er langs, toeristen komen er vrijwel niet - en de Zutphenaren nemen de fontein niet bewust waar, want ze hebben haast en kijken nauwelijks op of om.”
Dat de fontein staat weg te kwijnen vindt ze onbegrijpelijk. “Dat Zutphen hier zo mee omgaat begrijp ik niet. Het is een cadeau van de inwoners met de belofte dat het geen ‘dode’ fontein zou worden. En wat staat hier? Een dode fontein! Het gaat hier om een monument. Iets om als stad trots op te zijn en waar je mee kunt te pronken.”
Inhuldiging
Bij de inhuldiging van Koningin Wilhelma in 1898 werden in dorpen en steden enkele fonteinen opgericht en vele herdenkingsbomen geplant, vertelt Van Ditzhuyzen. De historica heeft “even wat onderzoek” gedaan en telde in Nederland “zeker zeven Wilhelminafonteinen”, waaronder één in Zutphen. “In Breda, Gorinchem, Rotterdam, Kerkrade, Bussum, Deventer en Zutphen staan fonteinen ter ere van Wilhelmina. De Wilhelminafonteinen van Gorinchem, Deventer en Kerkrade zijn rond de afgelopen eeuwwisseling opgenomen in het register voor Rijksmonumenten. Ook tref je in een aantal plaatsen Wilhelminawaterpompen, waaronder Warnsveld. Daarnaast zijn er zeker vijftig Wilhelminabomen geplant, waaronder één in Zutphen, op het ’s-Gravenhof.” Waarom in Nederland naar verhouding veel meer Wilhelminabomen werden dan Wilhelminafonteinen zijn opgericht is volgens Van Ditzhuyzen eenvoudig te verklaren. “Een fontein is kostbaar, een boom planten is veel goedkoper en we praten over een arme tijd. In Zutphen werd de fontein bekostigd uit de hand van 1100 burgers die ieder 0,25 cent doneerden. Dat is een uitzonderlijk gebaar.”
Een leuke wetenswaardigheid vindt Van Ditzhuzen dat de Doetinchemse IJzer-, Koper- en Metaalgieterij in 1898 een brochure aan alle Nederlandse gemeenten stuurde om hen aan te sporen ter gelegenheid van de inhuldiging herinneringsbomen te planten, waarvoor het bedrijf een sierhek kon leveren. “Veel van deze sierhekken zijn nog altijd in gebruik, waaronder het hek rondom de Wilhelminaboom op het Zutphense ’s-Gravenhof.”
Als een geschiedenisdocent vertelt Van Ditzhuyzen over het Nederlands Koningshuis aan het eind van de 19e eeuw. “Toen Koning Willem III in 1890 stierf, werd Wilhelmina op haar tiende jaar koningin. Haar vader was geen geliefde koning, maar zijn tweede vrouw, Emma, was een zeer aimabele vrouw. Emma trok met Wilhelmina door het land en maakte haar daarmee geliefd bij het volk. Omdat iedereen wist dat Wilhelmina op haar achttiende ingehuldigd werd, was Nederland tot in de puntjes voorbereid. Op haar verjaardag, 31 augustus 1898, was het dus dubbel feest.” Er ging een golf van vaderlandsliefde door Nederland, vertelt Van Ditzhuyzen. “Bij zo’n gelegenheid is een fontein of een boom als geschenk van de burgerij natuurlijk een prachtig, tastbaar én blijvend gebaar met een symbolische betekenis. Vanwege het water staat een fontein of waterpomp symbool voor leven, vruchtbaarheid en eeuwigheid. Een boom staat voor levensboom, herinneringsboom, groei en ontwikkeling.” De Zutphense Wilhelminafontein heeft daarnaast nog andere voordelen, zegt Van Ditzhuyzen. “Het is een opvallend monument en water verbindt, biedt ontspanning en verkoeling. Met warme dagen klatert het water, stop je je handen erin. Je kunt eromheen zitten en elkaar ontmoeten.”
In stukken gezaagd
De deplorabele staat van de Zutphense Wilhelminafontein gaat Van Ditzhuyzen aan het hart. “Dat hij hier zo staat is een aanfluiting voor de stad.” Ze verdiepte zich in de historie en nam kennis van de “ontluisterende geschiedenis” van redders, bergers en vernielers. “Je gelooft toch niet dat hij in stukken is gezaagd en op de stortplaats is beland? Hoe heeft dit in Zutphen kunnen gebeuren?” De Wilhelminafontein in Bussum en Rotterdam verdween ook enkele jaren uit het straatbeeld, maar beide werden een aantal jaar later in oude glorie hersteld.”
‘Deze fontein hoort in de historische binnenstad’
Volgens Van Ditzhuyzen is het de hoogste tijd om actie te ondernemen voor definitieve rehabilitatie van de fontein. “Zutphen, red de fontein, voor het te laat is.” De Schupstoel is hiervoor de uitgelezen plek, zegt ze. “Op de Schupstoel zal de fontein natuurlijk enorm opvallen en dus bekeken worden, zeker ook als er vrolijk water uit klatert. Bovendien zal het in de steeds warmere binnensteedse zomers een genoegen zijn voor inwoners én bezoekers om hiervan te genieten en verkoeling te zoeken.”
Dat de gemeente Zutphen de Hanzehof als meest geschikte plek aandraagt begrijpt Van Ditzhuyzen niet. “Vanuit historisch oogpunt is dat niet passend. Bovendien ligt de Hanzehof veel te ver weg. De historische binnenstad is de plek waarvoor hij is gemaakt. Daarbij is de herinrichting van de Schupstoel een uitgelezen kans. Het maakt het plein van de Schupstoel levendiger en gezelliger. Het is een schitterend object, met een functie: het maakt mensen blijer, het trekt de aandacht, verbindt. De fontein is een blikvanger die Zutphen in zijn armen moet sluiten. Een schat van grote waarde.”
Koningin Wilhelminafontein Zutphen 1899-2022
De Zutphense Wilhelminafontein kent een bewogen geschiedenis. Na de onthulling in 1899 op de Zutphense Houtmarkt spuit het waterwerk een halve eeuw op de Houtmarkt. In 1949 worden, wegens veelvuldige beschadiging, zowel hekje als beplanting door de gemeente verwijderd. In 1957 volgt om verkeerstechnische redenen volledige verwijdering van de fontein. De heer Lunenberg ontdekt de fontein in stukken op de stortplaats en knapt hem op, waarna hij hem weer aanbiedt aan de gemeente. In 1966 wordt de fontein in het Vogelpark geplaatst waar hij enkele jaren later weer wordt verwijderd wegens vandalisme. Begin jaren ‘90 besluit de gemeenteraad een nieuwe fontein met drie zuilen te laten plaatsen op de Houtmarkt. De Zutphense heer Kemmink vindt de Wilhelminafontein zwaar beschadigd in delen terug en richt de Stichting Koningin Wilhelminafontein op. Met vereende donaties van Zutphense inwoners wordt 40.000 gulden opgehaald waarmee de fontein wordt gerestaureerd met de bedoeling deze te plaatsen op de Houtmarkt. Het stadsbestuur beslist echter voor de zuilenfontein op deze plek. In 1998, een eeuw na plaatsing, wordt de Wilhelminafontein wordt zonder waterleidingaansluiting geplaatst in het parkje bij de Bult van Ketjen. In 2016 maakt Zutphenaar Theo Engelen zich sterk voor herplaatsing van de fontein op de Houtmarkt. De gemeente doet onderzoek naar een geschikte plaats en oordeelt dat het park bij de Hanzehof de meest geschikte plek is voor de fontein. De Schupstoel wordt in dit onderzoek niet meegenomen. In 2021 besluit de gemeente tot herinrichting van de Schupstoel. Stichting de Oude HBS komt in actie voor herplaatsing van de fontein op de Schupstoel. Met de actie ‘Schupstoel op de schop, Wilhelminafontein erop’ haalt de Oude HBS bijna duizend handtekeningen op. De actie loopt nog steeds.
Lees ook: Standplaats Zutphense Wilhelminafontein opnieuw ter discussie: https://www.contactzutphen.nl/nieuws/algemeen/130348/standplaats-zutphense-wilhelminafontein-opnieuw-ter-discussie
