Rozemarijn Sutorius. Foto: Fleur Tolman
'De daders van nu, zijn vaak de slachtoffers van toen'
Rozemarijn Sutorius is GZ-psycholoog in de Penitentiaire Inrichting (P.I.) Almelo. Daarnaast werkt ze ook als gerechtelijk deskundige in opdracht van het NIFP (Nederlands Instituut voor Forensische Psychiatrie). Na werkervaring opgedaan te hebben in de verslavingszorg en bij de Reclassering is ze haar loopbaan als psycholoog begonnen in P.I. Lelystad en werkte daarna met veel plezier in P.I. Almere en P.I. Zutphen.
Door Jolien Wilmar
“Ook al wordt een P.I. in de volksmond vaak ook wel een ‘gevangenis’ genoemd is het eigenlijk een afdeling waar mensen verblijven die al zijn veroordeeld. Als iemand door de politie wordt gearresteerd gaat hij na een paar dagen op het politiebureau naar een Huis van Bewaring. Dat is een afdeling van de P.I. waar verdachten van een misdrijf verblijven in afwachting van veroordeling of vrijspraak. Zij zijn dus onschuldig totdat de rechter eventueel anders oordeelt. Als ze worden veroordeeld worden ze overgeplaatst naar de gevangenisafdeling waar arbeid verplicht is en ze op basis van goed gedrag kunnen promoveren van een basis- naar een plusprogramma met meer activiteiten. Ook is er de mogelijkheid om mee te doen aan sport, onderwijs, vakopleidingen en kunnen ze naar de bibliotheek gaan en met een geestelijk verzorger praten of deelnemen aan de kerkdiensten of gespreksgroepen”.
De PI lijkt me geen behandelinstituut, wat doet een psycholoog daar dan?
“Zoals ook in de maatschappij hebben gedetineerden last van psychische klachten uiteenlopend van angsten en depressies, agressie-problematiek maar ook psychoses en suïcidaliteit. Bovendien zitten ze soms verplicht met een ander op een dubbelcel van zo’n 10 m2 en moeten ze zich staande houden op een afdeling met zo’n 50 andere mannen. Ook belanden er – sinds de afbouw van de langdurige psychiatrische zorg - steeds meer mensen met forse psychiatrische klachten en relatief kleine vergrijpen in detentie terwijl ze daar eigenlijk primair niet thuishoren. Deze groep waarbij psychiatrische kwetsbaarheid op de voorgrond staat wordt dan ook vaak naar een kleinere, zorggerichte afdeling in de P.I. overplaatst. Elke P.I. heeft zo’n kleinere afdeling, ook wel Extra Zorg Voorziening (EZV) genoemd. Ook mannen die verdacht worden of veroordeeld zijn voor een zedendelict verblijven daar vaak voor hun eigen veiligheid. Gedetineerden komen bij mij in beeld via verschillende wegen. Iemand kan natuurlijk zelf om hulp vragen via de verpleegkundige. Soms worden psychische klachten ook voorgewend om op die manier niet op een dubbelcel of naar de arbeid te hoeven. Het is van belang hier alert op te zijn. Ook kan de afdeling signaleren dat het niet goed gaat met iemand en dit bij mij aangeven. Wel is het vaak zo dat juist de rustige gedetineerden die somber of angstig zijn en zich terugtrekken minder opvallen dan de ‘lastige’ gedetineerden waardoor het risico bestaat ze uit het oog te verliezen. Het is dan ook van belang dit te bespreken met de afdeling. Als blijkt dat iemand niet weerbaar genoeg is, adviseer ik soms om hem over te plaatsen naar de EZV. Ook de directie kan mijn advies inwinnen als er sprake is van een crisissituatie en er een beoordeling van een gedetineerde in de isolatiecel nodig is. Tot slot kunnen gedetineerden in het laatste deel van hun straf overgeplaatst worden naar een kliniek voor intensievere behandeling indien hier aanleiding toe is”.
Wat is er specifiek aan de verschillende inrichtingen waar je gewerkt hebt?
“P.I. Zutphen is net als P.I. Lelystad een zwaarbeveiligde P.I. waardoor er op een ‘gewone’ gevangenisafdeling soms ook levenslanggestraften verblijven. Nederland is het enige land in de E.U. waar een levenslange gevangenisstraf ook daadwerkelijk levenslang betekent! In een aantal P.I.’s bestaan er ook afdelingen voor arrestanten, personen met een korte straf, boete of maatregel. In de tijd dat ik in P.I. Lelystad werkte werd daar bijvoorbeeld het Detentie Concept Lelystad (DCL) opgestart, waar gedetineerden met zes man op cel verbleven. De P.I. Almelo, waar ik nu werk, heeft recent samen met de drie reclasseringsorganisaties een mooi initiatief gestart, 'Het Huis van Herstel'. Het is een beperkt beveiligde afdeling waar 29 gedetineerden uit de regio Twente in de laatste fase van hun detentie verblijven om hun leven weer op de rails te krijgen voordat ze terugkeren in de maatschappij”.
Straf én zorg voor gedetineerden?
“Het wekelijks Psychomedisch overleg (PMO) met de huisarts, psychiater, psycholoog, verpleegkundige en doktersassistente is de spil van de zorg in detentie. Daar worden alle gedetineerden met psychische klachten besproken en wordt het behandelbeleid uitgezet. Ook worden bejegeningsadviezen opgesteld die met het personeel van de afdeling worden besproken. Een deel van de gedetineerden heeft bijvoorbeeld een agressieprobleem maar ook een verstandelijke beperking. Hoe ga je daar als personeel het beste mee om in alle drukte die er op de afdeling is? Door hierover in gesprek te gaan met het personeel probeer je een bijdrage te leveren aan een goed leefklimaat zowel voor gedetineerden als ook voor het personeel.”
Is een boef een boef omdat hij een boef wil zijn?
“Voor veel gedetineerden is het lastig om uit de cirkels van de criminaliteit te komen. Vaak ontbreekt het ze aan een goede basis zoals huisvesting, inkomen of een steunend netwerk waardoor ze terugvallen in delicten. Maar nog essentiëler: de daders van nu zijn vaak de slachtoffers van toen! Het is tragisch om te zien hoe de geschiedenis zich herhaalt, trauma’s in de jeugd zijn eerder regel dan uitzondering. Het is dan ook belangrijk hieraan te werken wil er echt verandering kunnen plaatsvinden. Ook al is iemand niet altijd gemotiveerd voor behandeling, dan ga ik toch op zoek naar een opening. Waar gaat iemand voor, wat houdt hem bezig? Als het me lukt om vertrouwen te winnen en positieve levenskracht te vergroten dan is er winst. Ik doe dit werk nu bijna 20 jaar en geniet nog dagelijks van de gesprekken die ik heb met de gedetineerden. Het is mooi werk omdat je soms net het verschil kan maken in iemands leven gewoonweg door een tijdlang met iemand mee te ‘lopen’, betrouwbaar te zijn, een luisterend oor te bieden of ze (kritisch) te bevragen zodat er nieuwe inzichten kunnen ontstaan. Ik ben ervan overtuigd dat ieder mens de behoefte heeft gezien, gekend en geliefd te worden. Als je in staat bent dit toe te passen dan is er al veel gewonnen”.