De Heks van Almen
ALMEN - Iedereen uit Almen en omgeving is bekend met De Hoofdige Boer of in ieder geval met de strekking van het gedicht van Staring. Een aantal regels uit het vers verwijzen echter naar een heel andere gebeurtenis dan de komst van een bruggetje over de rivier. "Van toen de meid per bezemstok, Den schoorsteen uit daar overtrok, Tot, na verloop van eeuw en dag, De Tooverkunst begraven lag.
Door Meike Wesselink
Het is Elsje August de Meijer, eigenaresse en bewoonster van de Olde Wehme, nabij de Wehmerweg, die de betekenis van Starings strofe ontdekt.
Als Elsje en haar man de Olde Wehme in 1976 kopen, weten ze nog niet dat ze op het punt staan een middeleeuwse woning uit 1246 te verbouwen. Ook is hen dan nog niet bekend dat ze een voormalige pastorie op gewijde grond hebben gekocht. Vanuit deze ambtswoning, toentertijd bewoond door pastoor Derick ten Nijenhaeve wordt de dienstmeid Aleid in 1472 tot heks veroordeeld en volgt vermoedelijk na dertien dagen foltering haar dood; nog bij leven wordt ze verbrand op het dorpsplein. Deze bizarre gebeurtenis is de eerste heksenverbranding van Oost-Nederland. Er zouden er nog zo'n tweehonderdvijftig volgen in Holland, maar dat is slechts een fractie van wat zich gedurende zo'n drie eeuwen in heel West-Europa en Noord-Amerika afspeelt.
STAAL
Elsje heeft zich als co-conservator van museum STAAL samen met voormalig directeur van Erfgoed Gelderland, Jacobus Trijsburg, beziggehouden met de inrichting van de onlangs geopende expositie in het Staring-museum: De Heks van Almen. "Voor mij vormde het eerherstel voor deze onschuldige vrouw een grote drijfveer bij het samenstellen van de expositie. Vermoedelijk was Aleid de vrouw van pastoor Nijenhaeve. Voor een pastoor was het echter verboden om te trouwen en toen er hiernaar, waarschijnlijk vanuit de Graafschap Deventer, inquisitie (rechterlijk onderzoek) werd verricht, ontdekte men deze 'onzedige' situatie."
"Ik mag rondleidingen geven tijdens de tentoonstellingen die nog tot en met 29 maart te zien is. Onderdeel van de tentoonstelling is het essay dat ik schreef over de heks van Almen. Gedurende zo'n dertig jaar heb ik verschillende archieven doorzocht en feitelijke kennis vergaard om meer te weten te komen over deze gebeurtenis die eigenlijk helemaal niet past bij zo een lieflijk dorp als Almen. Wellicht dat het daarom ook niet tot de kronieken van Almen behoort, het is te gruwelijk, niet iets om trots op te zijn."
De heks van Almen is één van de negen verhalen die museum STAAL uitlicht. Alle verhalen zijn geïnspireerd op gedichten van dichter, landbouwkundige en landheer A.C.W. Staring. Natuurverschijnselen, sagen en historische gebeurtenissen vormen de basis van deze verhalen. STAAL kenmerkt zich als museum door een beroep te doen op het belevingsvermogen van de bezoeker. Reken daarom ook niet op een standaard expositie, maar laat je raken door vertellingen, lezingen en voorstellingen. Eén van de lezingen, op 28 februari om 20.00 uur, verzorgt Elsje samen met Manja Bedner. Kom luisteren naar de bevindingen van Elsje en Manja tijdens een museumbezoek in het donker. Reserveer via het museum. Beide deden onderzoek op geheel eigen wijze en dat brengen ze samen tijdens de lezing.
Kamertheater
Manja Bedner van Het Kamertheater en lid van theatercollectief Theatermakers Achterhoek sprak ook de teksten voor de audiotour in. In het bijzonder werd ze geraakt door het verhaal van de heks van Almen. "Toen ik, ik denk een jaar of vier geleden voor het eerst hierover hoorde, voelde ik een soort schaamte, zo erg vond ik het. Ik was altijd in de veronderstelling dat het in de middeleeuwen voor vrouwen afzien was en dat hun positie in de eeuwen erna pas verbeterde. Nu begrijp ik dat vrouwen het in de Middeleeuwen relatief goed hadden. Samen met hun man bedreven ze een beroep of zelfs een bedrijf en je kon zelfs spreken van een zekere mate van autonomie. Het is de heksenjacht die het leven van vrouwen direct in gevaar bracht. Vanaf toen was het niet meer mogelijk om er een eigen mening op na te houden of als vrouw een sterke persoonlijkheid te hebben. Was je leven je lief, dan liet je het wel uit je hoofd om dat te tonen."
Theatermakers Achterhoek brengt komend voorjaar de voorstelling De Heks van Almen. Niet alleen de historische gebeurtenis zelf krijgt hiermee een podium, ook wordt de parallel naar het heden getrokken, naar de huidige positie van de vrouw, die nog altijd als het zwakke geslacht wordt gezien. "Het stuk is in de eerste plaats bedoeld voor vrouwen. Het zijn vrouwen die de rollen in de theatervoorstelling vertolken, maar de gehele totstandkoming van de productie wordt door vrouwen verzorgd. Tussentijds houden we open repetities en houden we wie geïnteresseerd is op de hoogte middels een nieuwsbrief (aanmelden via info@kamertheater ovv De Heks van Almen)."
www.museumstaal.nl
www.kamertheater.nl
