Leren van olifanten
In de West-Ghats, een bergketen in Zuidwest-India, liggen de Elephant Hills. Ze heten zo omdat er al eeuwenlang olifanten leven. Het dichtbeboste gebied is rijk aan theeplantages – grote kans dat u wel eens thee heeft gedronken die hier is verbouwd. De theetuinen zijn zorgvuldig aangelegd rondom 'olifantenpaadjes': de routes die olifanten instinctief nemen als ze van de ene heuvel naar de andere trekken. Dat is altijd de kortste weg van A naar B. De BBC-documentaire 'Hidden India' (2016) brengt dat mooi in beeld: een kudde olifanten die dwars door de theevelden marcheert.
Ook in ons land hebben we olifantenpaadjes. Sterker nog, waarschijnlijk gebruikt u ze wel eens als u boodschappen doet, de hond uitlaat of naar het werk fietst. Het zijn de afsnijdroutes die vooral in het gras goed zichtbaar zijn: de niet-officiële weggetjes die net even wat handiger zijn dan de officiële wandel- en fietspaden. Hoe meer mensen ze gebruiken, hoe sneller ze ontstaan. Bij mij in de buurt liggen er meerdere van die 'afstekers': een kleintje in een plantsoen op weg naar het winkelcentrum, een klassiek paadje in het bos en een lange variant in een nieuwbouwwijk, dwars door braakliggend terrein. Olifantenpaadjes zijn interessant, omdat ze laten zien dat de mens zich niet laat dwingen. De alternatieve weggetjes staan voor burgerlijke ongehoorzaamheid. Als overheid kun je ze verbieden, maar je kunt er ook je voordeel mee doen. Dat zien we bijvoorbeeld in Finland, waar sommige gemeenten analyseren welke route voetgangers in het stadspark nemen als het gesneeuwd heeft. Die voetsporen kunnen leiden tot de aanleg van nieuwe wandelpaden.
Olifantenpaadjes vind je ook volop in economie en maatschappij. Want naast de formele route is er vaak een informeel circuit dat beter werkt. Steeds meer organisaties nemen die olifantenpaadjes serieus. Neem Koekjesbakkerij Veldt in Veenendaal: het gaat weer goed met het bedrijf sinds de directie tips van personeel op de werkvloer gebruikt om het productieproces te verbeteren. Buurtzorg uit Almelo is ook een goed voorbeeld: een organisatie zonder allerlei managementlagen en strategische fratsen levert betere thuiszorg op. En in 2012 heeft de Belastingdienst een project 'Olifantenpaadjes' opgezet om onnodige wet- en regelgeving op te sporen. Waartoe dat geleid heeft, weet ik niet, maar het lijkt me de juiste route. In de West-Ghats werkt een maatschappelijk olifantenpaadje in elk geval goed. In het verleden gebeurden er vaak ongelukken door passerende olifanten die schrokken van menselijke aanwezigheid. Samen met natuurbeschermers ontwikkelde de bevolking daarom een 'elephant warning system'. Als de olifanten in zicht zijn, ontvangen omwonenden een berichtje op hun mobiel en geven markante gebouwen lichtsignalen af. Het resultaat: binnen drie jaar tijd is het aantal ongevallen gehalveerd.