Hans Heesen: 'Een verhaal moet je in één keer uit kunnen lezen'
Creatieve duizendpoot komt met literair debuut 'Naar Zutphen'
Door Alize Hillebrink
ZUTPHEN - Na diverse filmscenario's, twee kinderboeken en een boek over de bioscoopgeschiedenis van Zutphen komt Hans Heesen nu met zijn literaire debuut. Een verhalenbundel met zes verhalen waarin de lijntjes haarfijn van en naar Zutphen voeren. "De lezer mag zich geen seconde vervelen."
Hans Heesen schrijft al zijn hele leven, maar voor het eerst verschijnt er nu een bundel met literaire verhalen voor volwassenen. Het is enkele weken voor de verschijning van zijn boek en we spreken elkaar in de lounge van een Zutphens hotel, vergezeld door vier cappuccino's. Heesen heeft het druk. Niet meer met zijn boek, want dat ligt bij de drukker. "Nee, ik moet filmscripts nakijken voor de filmacademie."
Zutphen is de stad van zijn jeugd waar hij in 2016, na 38 jaar weer terugkeerde. De mensen niet, maar de straten waren hem nog steeds vertrouwd. "Ik kende het casco, de stratenplattegrond blindelings. Maar de invulling, na dertig jaar, was grotendeels nieuw."
"Veel mensen denken dat ik naar Zutphen kwam vanwege Luxor, maar dat is niet zo. Ik ben naar Zutphen gekomen om dicht bij mijn moeder te zijn en omdat ik wilde schrijven. Ik woonde in het centrum van Utrecht op een peperdure locatie. Zutphen trok, vanwege de rust en de goedkopere huizenprijzen. Maar uiteraard ook mijn roots."
'De lezer mag zich geen seconde vervelen'
Toch duurde het even voor het zover kwam. Begin 2016 kreeg hij de functie van artistiek directeur bij Luxor en een jaar later overleed zijn moeder. Het was eind 2016 toen hij begon met het eerste verhaal, het werd het titelverhaal 'Naar Zutphen'. "Ik schreef het gewoon voor mezelf, omdat het eruit moest. Niet met het idee om het uit te geven." Als vanzelf volgden meer herinneringen en ideeën voor meer verhalen. "Ik schreef ze in zeven maanden tijd. Er ging een reservoir aan herinneringen open. De ene herinnering riep de andere op."
"Ik schrijf omdat ik iets wil schrijven, niet direct om het uit te geven en al helemaal niet voor een bepaalde doelgroep. Ik houd geen rekening met de lezer, wel met de leesbaarheid. De leesbaarheid is belangrijker dan de lezer, want ik ken de lezer niet."
Hij liet zijn verhalen aan vrienden lezen. "Ik kon het zelf niet beoordelen, het stond te dichtbij." Hun reactie was dat ze het mooi vonden. Maar ook zijn vrienden stonden te dichtbij, vond hij. Dus besloot hij het te laten lezen door schrijver, uitgever en vertaler Roland Fagel. Waarom hij? "Omdat ik zijn oordeel het meest vreesde." En? "Hij vond het fantastisch! Ik dacht eerst nog dat het sarcasme was en dat hij me in de maling nam, maar hij had het ook laten lezen aan Theo Sontrop van de Arbeiderspers. En ook die was enthousiast."
Hij stelde strenge eisen, aan het verhaal en daarmee aan zichzelf. "Een verhaal moet je in één adem uit kunnen lezen. Ook hoeft een verhaal niet eenduidig te zijn. Sterker nog, liever dat er dingen gebeuren die je niet (direct) kunt duiden. Kijk maar eens naar het dagelijks leven. Iemand lacht bijvoorbeeld naar je, wat betekent dat? Het kan vriendelijk overkomen, maar het kan ook uiterlijke schijn zijn. Wij zijn geconditioneerd vanaf dat je baby bent."
'Er ging een reservoir aan herinneringen open'
Sommige verhalen lezen als een filmscenario. "In een verhaal kan ik doen wat ik in een filmscript absoluut niet kan doen, namelijk het weergeven van gedachten, zoals in het cryptische verhaal 'Inbraakberichten', dat zich grotendeels afspeelt in het hoofd van de ik-persoon. Dat kan niet in een film, wel in een verhaal. En er wordt veel gesuggereerd." Raadselachtig: "Wat heeft de tas met inbraakberichten die aan de deurknop hangt van de ik-persoon bijvoorbeeld met de dood van zijn vader te maken?"
Inbraak en inbreuk liggen hier dichtbij elkaar. "De ik-persoon gaat op zoek naar betekenis en vergeet daarbij dat het ook wat met zijn leven doet. We proberen dingen in ons leven te duiden, een bepaalde herinnering houden we vast, maar later blijkt dat dingen toch anders te zijn. Mijn verhalen gaan over herinneren en hoe het geheugen werkt..."
In je verhalen maak je veel uitstapjes in de tijd. "De zijlijnen staan ten dienste van het verhaal. Het zijn herinneringen die een brug vormen naar een mogelijke verklaring. Een mens is altijd op zoek naar betekenis. Je denkt dat je weet hoe dingen in elkaar zitten en hoe dingen werken. Maar het volgende moment blijkt het toch weer anders te zijn. De hele wereld is ondoorgrondelijk en onlogisch. Dat geldt voor de hoofdpersonen in alle zes de verhalen. En dan ga je interpreteren."
'Verhalen helpen je de wereld te begrijpen'
"Ik geloof in het belang van verhalen. Verhalen helpen je de wereld te begrijpen. Daarom gaan mensen naar de film of lezen een boek. Een verhaal moet de lezer aan het werk zetten. Mijn ideale verhaal is als een bergstroompje dat trapsgewijs zijn natuurlijke vitale loop volgt. Zo moet een verhaal zijn vind ik."
Kees van Kooten noemt je titelverhaal een satiristorische cascade. "Ja dat trapsgewijze zit er wel in ja. Het moet natuurlijk aanvoelen en de lezer geen seconde vervelen."
Je boek begint met een citaat van Emmanuel Bove: 'Ik houd ervan in mijn geest een voorraad herinneringen te bewaren'. "Met hem voel ik mij zielsverwant. Zijn personages raken door externe omstandigheden in de problemen. Vaak van tijdelijke aard, maar er bovenop komen, gebeurt niet. Ze zijn naïef en melancholisch. Hij was de wegbereider van Sartre en Camus. Een achteloze overgevoeligheid kenmerkte hem."
Je boek smaakt naar meer. "Ik ben bezig aan een volgend verhaal." Wat wordt het? "Dat kan wel eens een langer verhaal worden."
Vanaf vrijdag 12 april is de verhalenbundel 'Naar Zutphen' te koop in de boekhandel. Prijs 15 euro.