Ontkerkelijking
De komende jaren sluiten in de Achterhoek opnieuw diverse kerken hun deuren. Door tegenvallende 'bezoekersaantallen' worden katholieke kerken in onder andere Bredevoort, Aalten, Harreveld en Vragender verkocht. Een noodzakelijk gevolg van een seculariserende samenleving.
Hoewel men massaal minder naar de kerk gaat, is vrijwel iedereen het erover eens dat de kerk in dorp of stad niet mag verdwijnen. Het gaat daarbij niet zozeer om de binnenkant - of de inhoud - van de kerk, maar om de buitenkant. Zonder het beeldbepalende kerkgebouw gaat een deel van de identiteit van de woonplaats verloren.
Maar de kerk is meer dan een decor. Onlangs sprak theoloog Jacobine Gelderloos in een interview met Trouw over het belang van kerken voor de leefbaarheid van het platteland. Bij de sluiting van een kerk gaat de aandacht vooral uit naar het gebouw, en niet naar de bijdrage die de kerk levert aan de leefbaarheid. Een 'blinde vlek', stelt zij, want de kerk heeft een belangrijke maatschappelijke functie als ontmoetingsplaats. Niet alleen tijdens kerkdiensten, maar ook tijdens repetities van de muziekvereniging of culturele evenementen, die zich dikwijls in de kerk afspelen.
De kerk als decor en ontmoetingsplaats: is daarmee de betekenis van de kerk in seculiere tijden blootgelegd? Voor mijn gevoel missen we een dimensie. Hoewel ik en velen met mij vrijwel nooit een kerkdienst bezoeken, zijn de centrale vragen van de zondagochtend onveranderd gebleven. Het zijn de vragen die alle tijden overstijgen: hoe moet ik handelen, wat betekent het om mens te zijn, hoe ga ik om met ziekte en dood, waarop kan ik hopen en vertrouwen, hoe komen we tot een rechtvaardige samenleving?
Met de verdwijning van de kerk ben ik wel eens bang dat de collectieve aandacht voor deze levensvragen verdwijnt. Er is geen vast moment en vaste plaats meer in onze week om op deze vragen te reflecteren. Gelukkig maar, zou je kunnen denken: zo is iedereen vrij om zich in zijn eigen tijd en naar eigen inzicht bezig te houden met deze vragen. En als je je wilt inzetten voor een rechtvaardige samenleving, sluit je je toch aan bij een politieke partij? Zo is het. En toch. Toch wordt het stellen van belangrijke maatschappelijke vragen, die ons allen aangaan, een individuele aangelegenheid en verantwoordelijkheid. En daarmee vrijblijvend van aard.
Ik denk dat de sluiting van kerken ons niet alleen confronteert met het mogelijke verlies van een belangrijk gebouw of een ontmoetingsplaats voor dorp of stad. Het confronteert ons ook met het verlies van een collectieve plaats voor reflectie. Evenals de (niet-kerkelijke) Groningse dichter Jan Boer, denk ik dat kerken gebouwd zijn voor de eeuwigheid, omdat er altijd behoefte blijft aan bezinning. Daarom zet ik mij in voor het behoud van een publieke plaats waar men - zonder dogma, maar in alle vrijheid - reflecteert op de oervragen van ons menselijk bestaan. Alle (maar zeker ook deze) tijden hebben behoefte aan plaatsen waar men met elkaar de geesten slijpt.