Martinet, de predikant die overal antwoord op wist

Algemeen

ZUTPHEN - De mooiste natuur kennen we van de televisie. Verlichtingsdenker en predikant van de Walburgiskerk, Johannes Florentius Martinet stuurde de mens tweeënhalve eeuw geleden als eerste de natuur in. Maar wat moet een predikant met de natuur?

Door Alize Hillebrink

Martinet wilde de natuur ‘lezen’, vertelt bioloog Midas Dekkers. Net als de heilige schrift, las hij de natuur. Martinet was een aanhanger van de achttiende-eeuwse gedachte: als je God wilde leren kennen dan moest je in de allereerste plaats zijn boeken lezen. En God bestaat, omdat hij het zelf gezegd heeft en opgeschreven. En mocht je daar twijfels bij hebben dan zou je volgens Martinet moeten kijken naar de natuur.

Als je ziet hoe fantastisch mooi de natuur is geschapen, zei Martinet, begrijp je vanzelf dat daar een fantastische schepper aan te pas is gekomen. Naast de openbaring van de heilige schrift met de grijze blaadjes, was er de openbaring van de natuur met de groene blaadjes. Martinet hechtte meer aan de bewijskracht van de groene blaadjes dan aan die van de grijze. Want zo ontzettend vroom was hij nou ook weer niet.

Over zijn opvattingen schreef Martinet het boek De Catechismus der natuur. Dit boek werd een van de populairste boeken uit de achttiende eeuw. Catechismus was in die tijd een populair wetenschappelijk werk. Als je iets wilde weten dat zocht je dat op in de catechismus. Deze was vaak genoteerd als een vraag-en-antwoord-spel. Een leerling stelt vragen en leraar Martinet gaf de antwoorden. De catechismus van de natuur verenigde alle ideeën die in de achttiende eeuw leefden, tot één compleet wereldbeeld. Volgens Martinet moest de mens God leren kennen uit zijn werken, hem liefhebben en aanbidden. Deze gedachte werd door talloze dominees in Nederland en het buitenland uitgedragen.

We moeten de kerk uit, schreef hij in zijn torentje en riep zijn leerling op: ga naar buiten en zie het heerlijk gezicht van de snelstromende IJssel met de brug die ons naar de Veluwe brengt. Volgens Martinet kon de mens de wereld alleen maar leren kennen door het oog. Door goed te kijken. Volgens Martinet was de schepper de allerbeste die er ooit is geweest. Als de schepping goed in elkaar zit, dan is de schepper goed. De natuur was volgens hem één onafgebroken opeenvolging van schakels. God had Adam en Eva geschapen naar zijn evenbeeld. De oorspronkelijke mens was het mooiste dat ooit op aarde had rondgelopen. 

De evolutie 

kan alleen 

ontstaan 

vanuit 

onvolmaakt-

heid, want 

als iets niet 

helemaal goed 

is dan moet 

het zich 

verbeteren

Door de theorie van Charles Darwin, die een eeuw later leefde dan Martinet, zijn we inmiddels gewend aan de gedachte van de evolutie. Want, als je uitgaat van het beeld dat de schepping perfect is, zoals Martinet, dan kan de mens daarna alleen maar minder worden. De blinde professor Geerat Vermeij, evolutionair bioloog , onbekend in Nederland en beroemd in Amerika, kan met zijn vingers schelpen voelen en determineren. Vermeij schrijft over het failliet van het volmaakte. Want, zegt hij, stel dat God het volmaakte had geschapen. Bijvoorbeeld met een volmaakte leeuw en volmaakte antilope. Als leeuwen zo goed zijn dat ze elke antilope gemakkelijk te pakken kregen, zou er binnen de kortste keren geen antilope meer zijn. Het volmaakte bestaat niet. De evolutie kan alleen ontstaan vanuit onvolmaaktheid, want als iets niet helemaal goed is dan moet het zich verbeteren. Evolutie bestaat alleen door de onvolmaaktheid.

Martinet was een dominee in het tijdgewricht van de achttiende eeuw. En de verlichting was bij uitstek het tijdperk van de rede en een dominee staat boven de rede. Om te weten hoe dingen in elkaar zitten ga je te rade bij de bioloog. En voor een woord van troost moet de mens, net als vroeger, bij de dominee zijn.

Dit is een door Alize Hillebrink ingekorte versie van de MRTNT-rede: ‘Het heerlijk huwelijk van God de Vader en Moeder Natuur’ , gehouden door bioloog Midas Dekkers op 16 oktober 2021 in de Walburgiskerk. 

Advertenties doorgeplaatst vanuit de krant