Groeten uit Zutphen

‘Vroeger kon je ook al thuis op reis’

Door Alize Hillebrink

ZUTPHEN - Sinds corona is op vakantie gaan niet meer vanzelfsprekend. In de tentoonstelling ‘Op reis’ toont het Stedelijk Museum Zutphen hoe Zutphenaren en toeristen reisden door de eeuwen heen. “Vroeger kon je ook al thuis op reis.”

“Sinds corona willen we allemaal graag reizen, maar kan dat vaak niet,” zegt conservator Christiaan te Strake, gevraagd naar het idee achter de nieuwste tentoonstelling van Musea Zutphen. Het verlangen naar reizen is daardoor misschien wel groter dan ooit. “Ook vroeger werden reizigers niet overal met open armen ontvangen. Ze werden gezien als overbrengers van besmettelijke ziektes.” Op uitnodiging van de Zutphense Musea boekte Contact een reis door de geschiedenis van het toerisme in vroeger tijden.

Blikvanger aan de wand is een herdruk van het C.R.E.S. Wandelspel door Nederland uit 1923 dat ‘s Nederlands belangrijkste bezienswaardigheden promoot. Hierdoor geïnspireerd liet het museum speciaal voor de tentoonstelling het ‘Wandelspel 2021’ ontwikkelen. De wandelroute (lees: coronaroute) voert de bezoeker langs verschillende thema’s in de tentoonstelling als: reizen en toerisme, reizen naar en vanuit Zutphen, thuis op reis, de kunst van het reizen en reizen in de kunst.

Souvenirs
Te Strake is zelf een fanatiek reiziger. “Ik moet de grens over om het gevoel van vakantie te hebben.” Al jong ontwikkelde hij een obsessie voor ontdekkingsreizigers. Hij wijst naar een witporseleinen servies van rond 1900, met gekleurde afbeeldingen van Zutphense bezienswaardigheden als de Wijnhuistoren en de Walburgiskerk, dat hij 25 jaar geleden kreeg uit handen van een gulle schenker. “Toen ik dit zag dacht ik: dus toen kwamen er al toeristen naar Zutphen!” De souvenirs uit vervlogen tijden tonen aan dat Zutphen toen al een toeristische attractie moet zijn geweest, vertelt Te Strake. En niet bepaald voor de eerste de beste reiziger, zoals de Franstalige menukaarten van Hotel du Soleil met menu’s van maar liefst acht gangen. “De kaarten werden dagelijks afgedrukt en met de hand geaquarelleerd.”

Even verderop gaat het over het bekende dagboek van Jacob van Lennep. Samen met zijn vriend Dirk Hogendorp maakte hij in 1823 een wandeling door Nederland waarbij ze ook Zutphen aandeden. Zou het mogelijk zijn dat de schrijver en zijn vriend zich aangenaam verpoosd hebben in de stad? “Jazeker, hij schrijft uitermate positief over de stad ‘zonder bedelaars’!”

Zutphen vooruit!
Begin vorige eeuw werd in Zutphen het eerste toeristenbureau opgericht. De naam van de ‘Vereeniging tot bevordering van het vreemdelingenverkeer’ luidde: ‘Zutphen vooruit!’. Een toeristische reisgids van Zutphen uit 1921 toont de belangrijkste bezienswaardigheden in de Hanzestad. Kennelijk was de tijdgeest rijp voor toerisme, want in dezelfde periode klinkt de slogan “Brengt uw vakantie door in eigen land.”

Thuis op reis
Voor reizen hoefde je niet altijd je huis te verlaten. Diverse hulpmiddelen als de stereokijker, illuminatieprenten en gezelschapsspellen illustreren dat het al vanaf de 18e eeuw mogelijk is om te reizen vanuit de huiskamer. Te Strake: “De expositie richt zich vooral op reizen als ontspanning, reizen als vermaak.” Fysieke reizen hadden diverse doelen: zo waren er ontdekkingsreizen of reisde men voor de gezondheid, maar ook voor het plezier. De eerste reizigers reisden te voet of ter paard. Later kwam de trekschuit en nog later volgde de trein. En waar bracht je als reiziger de nacht door? In een uitspanning, herberg of logement of hotel.

Frederik Christiaan Colenbrander en Cornelis André de la Porte waren leden van Zutphense families die de wereld over reisden en hun reisverhalen optekenden. In 1893 maakte Colenbrander een reis naar de America en Canada. Zijn brieven aan het thuisfront schreef hij op het briefpapier van de hotels waar hij verbleef. De 26-jarige André de la Porte maakte tussen 1893 en 1895 een wereldreis ‘om ervaring op te doen’, voor hij aan werk ging in de ijzer en staalhandel van zijn vader. Een uitgebreid verslag van zijn ervaringen wordt bewaard in het familiearchief in het Regionaal Archief Zutphen en is te zien in de tentoonstelling.

Naast de collecties van het Stedelijk Musem Zutphen is de tentoonstelling aangevuld met bruiklenen uit diverse andere grote Nederlandse musea en enkele particuliere collecties. De souvenirs, reisdagboeken, prenten, schilderijen, gezelschapsspellen, oude koffers en parasols, ademen de sfeer van nostalgie. Of het is als toerist, koopman of wereldreiziger, met behulp van een klein beetje fantasie waant de bezoeker zich even terug in de tijd.

Ook een reis boeken? De tentoonstelling ‘Op reis’ is nog tot 7 november 2021 te zien in Musea Zutphen.