Van de straat geplukt en op het toneel: ‘One Flew Over the Cuckoo’s Nest’ in Zutphen

ZUTPHEN – “Het liefst blijf ik op de achtergrond”, zegt Ed Selier, Zutphenaar sinds tweeënhalf jaar, met Amsterdams accent – in die stad is hij geboren. “Het gaat om de spelers, om de voorstelling. De regisseur hoeft niet te delen in het applaus.”

Door Sander Grootendorst

Interviews geeft hij ook niet graag, maar voor één keer maakt hij een uitzondering, mede dankzij de bemiddeling van Tineke Burgers, zijn vrouw, “mijn meissie”. En terecht: want het stuk One Flew Over the Cuckoo’s Nest is het honderdste dat Selier regisseert sinds hij, bijna een mensenleven geleden, voor dit theatervak koos. Een mijlpaal in dubbel opzicht: het is het eerste stuk dat hij, bovendien op eigen initiatief, regisseert als Zutphenaar. Zijn reguliere werk is regisseren op verzoek van amateurtoneelschappen.

Hij herinnert het zich nog als de dag van gisteren de vorige One Flew Over the Cuckoo’s Nest omdat die… op de valreep werd afgeblazen. “Bovenkarspel, 12 maart 2020. Kwart voor zes, bijna avond. We zouden de generale doen, waren bezig met uitlichten van het toneel. Stapt de beheerder van het theater binnen: Jongens, het gaat niet door. We stonden met z’n allen te janken.” De coronamaatregelen werden stante pede van kracht. Selier schoof nummer honderd noodgedwongen vooruit naar het nieuwe seizoen, maar toen was de groep toneelspelers uit elkaar gevallen. 

Warm bad
Nieuwe omgeving, nieuwe kansen. Selier en Bongers verruilden Hoorn voor Zutphen, vestigden zich in de Zuidwijken. “We zijn hier in een warm bad terechtgekomen, ik kan niet anders zeggen. Totaal andere mentaliteit dan in het westen. En bovendien: het bruist hier enorm, er is zoveel cultuur.” Voor hij het wist was Selier alweer betrokken bij plaatselijke initiatieven, zoals vorig jaar de voorstelling Ramp & Veerkracht, in de Walburgiskerk. “Er werd gevraagd of ik wilde helpen. Heb toen twintig dagen meegewerkt als productieleider. Een hele speciale ervaring. Ben nu vijftig jaar aan het regisseren, heb les gehad van Lies de Wind, Ko van Dijk en Ton Lutz, maar in Zutphen toch weer bijgeleerd.” Regisseren is voor Selier “manipuleren in positieve zin”. Zorgen dat de spelers niet onder-, maar vooral ook niet overacteren. “Het blijft een wonder. Je zegt tegen iemand: trek de schoenen van die persoon aan en dan wordt hij of zij inderdaad die persoon.” De regisseur begeleidt ze als het ware in dat proces. “Ik werk met mensen die al ervaring hebben, maar ook met mensen die nog nooit in hun leven op het toneel hebben gestaan.”

Selier zit vol verhalen over alle stukken waar hij zelf een aandeel in had, en ook stukken waarbij hij als recensent voor het Noordhollands Dagblad in de zaal zat. Uitvoeringen waarbij nogal eens wat misging. “Maar je moet daar in een recensie niet kneiterhard over schrijven. Dan ontneem je de spelers hun hobby.” Selier bleef coulant, ook als hij bijvoorbeeld zag dat een acteur opkwam met de woorden “O, ik ben te vroeg”. “Het publiek vindt dat juist geweldig…”

Streng maar rechtvaardig is hij als regisseur voor de spelers bij zijn officiële Zutphense debuut. Bij sommige voorstellingen hoort het publiek de souffleur of souffleuse soms duidelijker dan de acteurs, maar dat zal bij One Flew.. niet gebeuren. “Bij mij stopt de souffleuse er altijd een maand vóór de voorstelling mee.”

One Flew Over the Cuckoo’s Nest, naar de gelijknamige roman van Ken Kesey uit 1962, stond al lange tijd op Seliers verlanglijstje. Nu gaat het er eindelijk van komen. Al werd het weer een soort hindernisbaan – het risico van het vak als je met amateurs werkt. Een auditie bracht hem al een aantal spelers, voor de overigen ging hij ‘streetcasten’. “Was met mijn meissie boodschappen aan het doen in de Lidl, zag een vrouw lopen die de perfecte Candy Starr zou kunnen zijn. Op de parkeerplaats sprak ik haar aan. Ze schrok enorm, maar zei toch ja, vooral omdat haar dochter adviseerde: Leuk mam, doen! Lang verhaal kort: ook haar dochter speelt mee in het stuk.”

Azc
Misschien wel het allerblijst is Selier met de deelname van twee bewoners van het azc, Matthew en Sidney. “Zelf zijn ze ook heel enthousiast. Ze hebben hier aan tafel gezeten – ik vraag al mijn spelers om kennis te komen maken, dat leidt tot hele fijne gesprekken. Tineke, die uit het onderwijs komt, heeft met Matthew en Sidney de tekst bestudeerd.”

Doordat de beoogde hoofdrolspeler na een tijdje toch niet voor de rol van de charismatische crimineel McMurphy geschikt bleek (“dat vond hij gelukkig zelf ook”), kwamen de geplande data voor de voorstelling in mei te vroeg. Selier: “Ik dacht meteen: als Matthew en Sidney dan nog maar in dit azc zitten, asielzoekers worden van hot naar her gestuurd.” Een medewerker van het COA (asielzoekersopvang) in Den Haag liet zich overtuigen. “Hij vond het zo bijzonder dat twee asielzoekers meededen dat hij er zijn ‘persoonlijke taak’ van zou maken om Matthew en Sidney in Zutphen te houden. Het is gelukt.”

Selier stuitte alsnog op een Zutphense Jack Nicholson (de McMurphy in de film uit 1975). Er vielen nog andere spelers af, maar ook voor hen zijn vervangers gevonden, er was een net te krappe kelder voor het maken van de decorstukken (“dat doen we allemaal zelf”), maar het is goed gekomen, er was nergens een elektricien beschikbaar voor de special effects, maar ook dat is opgelost…

Dinsdag 21 november staat er een tribune in de Buitensociëteit van de Hanzehof en het Weertheater – de naam van het amateurgezelschap –  zet zich aan de eerste van in totaal vier keer One Flew Over the Cuckoo’s Nest. Regisseur Miloš Forman liet zich na de filmpremière niet aan de bioscoopgangers zien. Ook regisseur Ed Selier blijft in de Hanzehof buiten beeld. Het applaus mag klinken voor de spelers.

Voorstellingen: 21, 22, 23 en 24 november. Aanvang 20.00 uur. Kaarten bestellen: hanzehof.nl.