Tentoonstelling geeft een fascinerend beeld van Zutphen in de late middeleeuwen

ZUTPHEN - Zutphen viert dit jaar samen met acht andere Hanzesteden het Hanzejaar. De gemeente heeft een half miljoen euro ter beschikking gesteld om initiatieven rond dit thema mogelijk te maken. Eén daarvan is de tentoonstelling ‘De Hertog en de Hanze’, die afgelopen vrijdag opende in het Stedelijk Museum Zutphen. Wil je weten wat de Hanze tot op de dag van vandaag voor Zutphen betekent, dan moet je de tentoonstelling beslist gaan zien. Dat kan tot het einde van dit jaar.

Door Emy Vesseur

Toen Christaan te Strake, conservator bij Musea Zutphen, de opdracht kreeg om een tentoonstelling over de Hanze te maken, wist hij in eerste instantie niet hoe. Te Strake: “De Hanze was een handelsverbond tussen steden, een begrip dat net zo lastig is weer te geven als bijvoorbeeld de Europese Unie. Vooral brieven en overeenkomsten zijn bewaard gebleven, maar daar kun je een tentoonstelling niet mee vullen.” 

Om de Hanzetijd en haar rijkdom goed in beeld te brengen, is de tentoonstelling ingericht rond vijf onderdelen: de stad Zutphen in de late middeleeuwen, de hertogen van Gelre en Zutphen, de godsdienst in laatmiddeleeuws Zutphen, de Hanze en De Hanzedagen. Bij elk onderdeel zijn unieke topstukken en bijzondere voorwerpen uit de Gelderse geschiedenis te zien, afkomstig uit de collectie van het Stedelijk Museum Zutphen, het Erfgoedcentrum Zutphen en andere musea. Een loopboekje geeft uitgebreid informatie bij elk tentoongesteld object.

Lakenloodjes en vaantjes
De Hanze was een handelsverbond tussen steden en bestond uit samenwerkingen en privileges, zoals het recht om minder of geen tol te betalen. De expositie toont de onderlinge relaties en verbindingen naar binnen- en buitenland aan de hand van allerlei teruggevonden voorwerpen, zoals lakenloodjes, een stukje geweven wol, munten en ballastkeien, documenten en een kwadrant dat alleen tussen Bergen (in Noorwegen) en Brugge werkt, precies het gebied waar de Zutphense kooplieden actief waren. Ook staat er een model van een 14e-eeuws koggeschip en een 15e-eeuws karveel, waarmee de koopwaar over zee werd vervoerd. De Hanzesteden kwamen tussen 1356 en 1669 regelmatig bij elkaar in ‘Hanzehoofdstad’ Lübeck. Bewaarde documenten tonen lijsten met deelnemende steden, verslagen, volmachten en vrijgeleidebrieven voor de afgevaardigden die een stad naar de Hanzedag stuurde. In 1980 blies Zwolle de Hanzedagen opnieuw leven in. Sindsdien worden de (Nieuwe) Hanzedagen afwisselend door verschillende steden georganiseerd ter promotie van de stad.

Zo zijn in de expositie ook vaantjes en ander promotiemateriaal opgenomen van de Hanzedagen die Deventer en Zutphen in 1990 gezamenlijk organiseerden.

Witte pauwenveren
De Hanzetijd was een belangrijke periode, die ook bekend staat als de ‘Gouden Eeuw van Gelre’. De economische voorspoed die Zutphen vanaf de 13e eeuw beleefde, kreeg zijn neerslag op de stad zelf. De prachtige maquette van Zutphen in 1485 laat tot in detail zien hoe de stad er in die ‘Gouden Eeuw’ uitzag en er eigenlijk nog steeds uitziet: het stratenplan is tot op de dag van vandaag niet veranderd en veel huizen bestaan nog altijd, zij het met een modernere gevel. Niet alleen de stad, maar ook de graaf voer wel bij de rijkdom van de burgers van Zutphen. “De stad droeg belasting af aan de landsheer. De graaf was dus gebaat bij een goede relatie en een welvarende situatie voor de Zutphense burgers,” aldus Te Strake.

Een van de topstukken op de tentoonstelling is het 16e-eeuwse portret van Karel van Egmond Hertog van Gelre en Graaf van Zutphen. Onder zijn gezag, dat 61 jaar duurde, kwam de cultuur in het hertogdom tot een absoluut hoogtepunt. Interessant detail zijn de pauwenveren op zijn hoofddeksel: een symbool en privilege van de Gelderse hertogen.

De ‘Nachtwacht van Gelderland’
Bijgeloof en godsdienst beheersten het leven van de middeleeuwers. Zutphen kende een groot aantal kerken, kloosters en kleinere religieuze instellingen, die onder andere door de aflaten en schenkingen profiteerden van de rijkdom van de burgers. Zo werd de Sint-Walburgiskerk begin 16e eeuw verfraaid met gebrandschilderde glas-in-loodramen, die in 1895 zijn verwijderd. Twee ervan staan prachtig belicht op de tentoonstelling opgesteld. Het wereldberoemde en kostbare altaardoek van het Nijmeegse Schippersgilde, door Te Strake aangeduid als ‘De Nachtwacht van Gelderland’, is een ander topstuk. Maar het memorieboek uit het Adamanshuis, het handgeschreven gebedenboekje uit het Sint Elisabethgasthuis en het getijdenboek uit Kasteel Baak zijn minstens zo prachtig en bijzonder.

Mini-exposities
Tegelijk met de tentoonstelling in Stedelijk Museum Zutphen vinden in de Broederenkerk, de Nieuwstadkerk, de Burgerzaal, de Sint-Walburgiskerk en het Warnshuus in Warnsveld mini-exposities plaats, die het algemene verhaal over de Hanze vertellen en specifieke informatie geven passend bij de locatie. Daarnaast reist De Mobiele ErfgoedTentoonstelling (MET) van het Erfgoedcentrum Zutphen langs woonzorg- en wijkcentra in Zutphen en Warnsveld met een tentoonstelling over de Zutphense Hanzekoopman Albert op de Korenmarkt.

‘De Hertog en de Hanze. Zutphen in de late middeleeuwen’ van 3 juni tot en met 31 december te zien in Stedelijk Museum Zutphen en 10 andere locaties. Voor meer informatie, zie de website.

www.museazutphen.nl