Expositie ‘Es schläft ein Lied in allem’ in Dat Bolwerck

Een podium voor een pluisje:

Door Alize Hillebrink

ZUTPHEN - Wat is kunst zonder toeschouwers? Deze vraag stelde Alize Hillebrink aan kunstenaar Luitgard Schultz. Haar expositie ‘Es schläft ein Lied im Allem’ in Dat Bolwerck was drie weken geopend toen de lockdown kwam. Sindsdien zit haar kunst achter gesloten deuren, het publiek staat buiten en wil naar binnen. Gelukkig mogen de musea weer open. 

In de uitzonderlijke tijd, waarin de mogelijkheid tot vrij beleven van kunst en cultuur voor iedereen lange tijd onmogelijk was, nodigde ik mezelf uit voor een solo-rondleiding door de expositie van Luitgard Schultz in Dat Bolwerck. In Contact een voorproefje op het echte beleven dat vanaf vandaag weer mogelijk is.

De verstilling die je gewaarwordt zodra je bij Dat Bolwerck de drempel overstapt, is een identiteit die het ‘Huis voor kunst en gedachten’, zich de afgelopen vijf jaar steeds meer heeft eigengemaakt. Direct bij binnenkomst is het contrast met de hectische buitenwereld een onherroepelijke ervaring. Een plek om stil te staan. Stil in de ruimste zin. Welke expositie, concert of bijeenkomst je er ook bezoekt, het eeuwenoude pand en de kunst reiken je een onmiddellijke dialoog, die altijd anders is.

Maar wat is kunst zonder toeschouwers? Deze vraag stelde ik Luitgard Schultz, Zutphens kunstenares. Het is zondagmiddag, we zitten in de stille koffieruimte en nippen van een kop hete thee. “Een expositie zonder toeschouwers is zinloos,” antwoordt ze resoluut. Dat de behoefte aan het ervaren van kunst en vooral de schoonheid en troost die kunst kunnen bieden groot is, merkte ze elke dag. Onbekenden belden haar op, zochten contact en vroegen of er niet tóch een mogelijkheid is om haar werk te kunnen zien. “De behoefte aan contact en verbondenheid is misschien zelfs nog sterker dan zonder lockdown en zonder corona,” zegt ze.

Onmogelijk was het om de tentoonstelling te bezichtigen, zegt ze, maar een gesprek eróver kon altijd en dat deed ze dan ook. Hoe moeilijk dat ook is want, haar werk is juist in woorden zo moeilijk te vatten. “Je moet het beleven, gewaarworden het liefst zelfs aanraken om te ervaren.” Met woorden zet je algauw iets vast, vindt ze. “Woorden belemmeren de mogelijkheid tot het opnemen van het geheel en het erin opgaan, wat ik juist met mijn werk beoog.” Emotionele en openhartige ontmoetingen waren het, vertelt ze. “Het ontroerde mensen als ik over mijn werk vertelde. Mensen hunkeren er echt naar kunst te beleven. Mijn werk wordt vaak als puur ervaren en biedt de mogelijkheid eenheid te ervaren met de natuur en dat maakt veel los.”

Geboren in Esslingen am Neckar in Duitsland, was Schultz als kind al graag in de natuur. En het liefst alleen. “Dan kon ik er helemaal in opgaan. De natuur was mijn maatje, ik voelde me er gedragen en vond er troost.” In haar tentoonstelling haalt ze de natuur naar binnen. Bolsters van de kardoen, haverwortel, de halfvergane bladeren van de hosta, talloze zaden, vruchten en pluisjes.

Wat bij de expositie van Schultz meteen opvalt is dat de werken geen titels of bijschriften hebben. Dat is bewust, zegt ze. “Zodat toeschouwers zich ongestuurd en vrij tot het werk kunnen verhouden.” We zien een kunstwerk gemaakt van de hoofdjes van de Arctium lappa, de Grote klit, die makkelijk aan haren van dieren en kleren van mensen blijven haken. Het doorschijnende kleed van spinachtige sterretjes met duizenden naaldjes lijkt o zo aaibaar, maar hoe scherp zijn de duizenden naaldjes! Zo ook de distels van de roos in de kom van een lemen bol. In een opwelling wil je ze betasten, maar direct daarna volgt het besef dat dit kunstwerk niet zo aaibaar is als het lijkt.

In haar werken geeft Schultz uitdrukking aan een natuur als iets dat zich niet alleen maar buiten de mens bevindt, maar iets dat allesomvattend is. “Ik heb fragmenten van de natuur losgemaakt van de context waar het uit komt en naar binnen gehaald. Ik zet ze op het toneel, in de schijnwerpers, in een nieuwe omgeving en maak mezelf daarmee tot medespeler van de materialen.” Maar waarom de natuur niet gewoon ín de tuin gelaten en er daar naar kijken? Omdat het pluisje iets te vertellen heeft! roept Schultz. “Over schoonheid, ritme, teerheid en het door weer en wind voortbewegen zonder stuk te gaan.” Door de nieuwe context vervreemdt het ook, zegt ze. “En roept het andere gevoelens op dan in de natuur. Op deze plek ontstaat een nieuwe mogelijkheid tot verbinding, een samenspel met de waarnemer.”

We lopen langs een lemen sculptuur met in het midden de handgrote zaadbol van een haverwortel. Een ode, zonder hem te vangen, zegt Schultz. In de volgende ruimte ligt een craquelé-lemen kribbe van kardoenpluizen, het oogt zacht, maar “opgelet”, waarschuwt ze, “het is een distel met scherpe punten.”

Schultz pakt de bol van een kardoendistel in haar hand. Er klinkt gekraak en geknister als ze in één beweging de gedroogde stuifmeeldraden uit de knop trekt. Het doet pijn aan je ogen, snijdt door je ziel. “Dát is wat ik wil: jou raken, de broosheid die je vanbinnen voelt,” confronteert ze me. “We aanschouwen de natuur, maar vergeten dat we er zelf ook deel van uitmaken. Die verbinding wil ik oproepen en mensen laten beleven.”

Het is een voortdurend zoeken naar wederkerigheid, door fragmenten uit de natuur op zodanige wijze te laten zien dat je je afvraagt: wie speelt hier met wie? De kunstwerken spelen met ons en wij met hen. ‘Es schläft ein lied im allem’, als je stil bent, goed kijkt en luistert dan ontvouwt zich iets, dan hoor je iets dat je niet eerder hebt gehoord.

‘Es schläft ein lied im allem’ is verlengd t/m 27 februari 2022, Dat Bolwerck, Zaadmarkt 112, Zutphen. Voor openingstijden zie: datbolwerck.nl