De cello, de altviool en de twee violen vormen samen het Walburgiskwartet. Foto: Vladimir Dobrasinovic.
De cello, de altviool en de twee violen vormen samen het Walburgiskwartet. Foto: Vladimir Dobrasinovic.

Première NPO documentaire ‘Wat zingt er’ tijdens Cellofestival Zutphen

Algemeen

ZUTPHEN - Jeroen den Herder, artistiek leider van het cellofestival heeft een wel heel unieke cello in bruikleen. Zo nu en dan bespeelt hij het instrument, nabij de Walburgiskerk, daar waar ooit de Walburgisboom stond. De boom, een honderdjarige zilveresdoorn speelt de hoofdrol in de documentaire ‘Wat zingt er’, die op 29 augustus (15.15 uur) wordt uitgezonden op NPO2. De première echter is al op 27 augustus (19.00 uur) te zien in het auditorium van Musea Zutphen, als onderdeel van het cellofestival.

Door Meike Wesselink

De laatste hand is nog niet aan de documentaire gelegd maar het verhaal is rond. Filmregisseur Alexander Oey tekende samen met de Zutphense documentairemaakster Sarah Marijnissen het verhaal op van de zilveresdoorn die transformeerde tot strijkkwartet. Een dode boom die voortleeft als muziek. Dit thema van de documentaire klinkt ook tijdens het gehele tiendaagse cellofestival door de stad. Hanneke Verbeek vatte het puntig samen in een gedicht:

In alles wat leeft is beweging
Beweging vormt trilling
Trilling vormt geluid als
er ruimte is om te resoneren:
het tussengebied waar de klank ontstaat
die bron en ontvanger verbindt

Muziek speelt zich af in het tussengebied.
Niet alles nemen wij bewust waar
maar hoe beter je luistert
hoe meer je ontvangt en
je verbonden weet met
alles wat er zingt

Theo Dekker, vioolmaker te Zutphen, gutste, schraapte en vormde het ruwe, knoestige hout van de Walburgisboom tot twee violen, een altviool en een cello. Twee jaren werkte Theo tussen de bedrijven door aan het kwartet. Het geduld, de liefde voor zijn werk en voor Zutphen vertaalden Sarah en Alexander (voor De Boeddhistische Blik/KRO-NCRV) naar een eigentijdse documentaire. Sarah: “Geld is aan de totstandkoming niet te pas gekomen. De documentaire heeft zelfs de aanzet gegeven voor een nog te ontwikkelen voedselbos in het Emerpark. Een donatie hiervoor kwam spontaan op gang en dat zetten we nu voort om het voedselbos te bekostigen en te onderhouden, samen met de jongeren van Het Dagelijks Bestaan. De eerste twee walnotenbomen zijn reeds gepland. Voor ons gaat het over een andere vorm van samenleven, waar macht, consumptie en individualisme geen rol spelen. Waar het gaat over delen, nemen wat je nodig hebt en teruggeven wat je kunt. Zoals die prachtige zilveresdoorn die Zutphen honderd jaar lang zuurstof, schaduw en een rustplek gaf. De vioolmaker die met zijn vaardige handen liefdevol werkte aan de instrumenten en Jeroen die het instrument dankbaar bespeelt.”

Sarah en Alexander kwamen in contact met Bert Barten die de levensgeluiden van bomen vastlegt en de niet direct hoorbare trillingen vertaalt naar harmonieën op synthesizer. De sapstromen, fotosynthese, adertjes die springen; het is allemaal te horen met censoren. De vastgelegde geluiden komen van de zilveresdoorns aan de Martinetsingel, die even oud zijn als de Walburgisboom. Je hoort dus hoe de esdoorn klonk voordat ie om veiligheidsoverwegingen werd gekapt in 2011. Ook hoor je de jonge zilveresdoorn die gepland is op de plek waar de oude stond.

Een compositie ontstond en Imre Ploeg werkte deze verder uit. Ploeg onderzoekt als componist de verbinding tussen muziek, kunst, natuur, duurzaamheid en maatschappelijke kwesties en leek de aangewezen persoon om een compositie te maken die eerder dit jaar is uitgevoerd op het Walburgiskwartet zelf. Zeven generaties maakte Ploeg van de compositie die dezelfde naam draagt als de documentaire, waarbij de oneven delen muzikaal ingevuld werden en de even delen met verhalen over bomen zijn verrijkt. In de documentaire legt Ploeg uit hoe hij komt tot dit zeven-generatieprincipe. Hij verdiepte zich in de materie en het overlijden van zijn grootmoeder in dezelfde periode gaf hem nóg meer het besef van de verbondenheid tussen mens en natuur. “Sterker nog”, aldus Sarah “Op de een of andere manier hebben wij onszelf buiten de natuur gezet, maar wij zíjn natuur. Imre heeft een prachtige compositie gemaakt waarbij de violen, de altviool en de cello een bescheiden rol spelen. Ook in de stilte tussen twee noten, hoor je als het ware de muziek doorzingen en daar heeft Imre bewust ruimte voor gelaten. Die trilling, de energie wordt bijna tastbaar. Ook het ruwe materiaal, de geluiden van de boom hebben plaats in de compositie. Het is wonderlijk hoe een boom ademt, slechts één keer per dag. ’s Ochtends zuigt hij zich vol water en ’s avonds laat hij de afvalstoffen van zich afvallen. Het geluid van zo’n ademhaling, is versneld tot een harmonie die dichtbij de hartslag ligt.”

Op 19 juni was de uitvoering van het concert ‘Wat zingt er?’ In Dat Bolwerck. Tijdens het cellofestival is het concert spijtig genoeg niet bij te wonen. Neem toch af en toe even een kijkje aan de rechterzijde van de Walburgiskerk. Wellicht vindt Jeroen wat ruimte om de cello te bespelen op de plek van de oude zilveresdoorn, die zijn mooie naam dankt aan de zilverachtige glans die je aan de onderkant van de bladeren ziet weerspiegelen als de zon schijnt.

Vanaf september verzorgt De IJsselstroom een serie voorstellingen met de documentaire én het concert Wat zingt er. Mits er genoeg belangstelling is. Schroom dus niet om te mailen voor een reservering via info@cellowerckenzutphen.nl. Ook geeft Theo Dekker dan een bescheiden inleiding over zijn bewonderenswaardige werk als vioolmaker. Een heel proces ging aan de totstandkoming van het Walburgiskwartet vooraf. Een proces met prachtige anekdotes. De vioolmaker, verzot op zijn werk, had de boom al op de korrel nog vér voor die moest wijken. Het hout van de zilveresdoorn, met zijn fijne, gelijkmatige structuur is namelijk perfect voor snaar- en strijkinstrumenten. Hierover kan Theo prachtig vertellen.

Reserveer tijdig voor de documentaire die tijdens het Cellofestival op verschillende momenten bij zowel Luxor als Musea Zutphen wordt vertoond, al dan niet met diner. Zie voor reserveringen en het volledige programma onderstaande site.


www.cellowerckenzutphen.nl

Advertenties doorgeplaatst vanuit de krant