Ouderenzorg in 19e eeuw en historie Oude Bornhof centraal in mobiele expositie bij De Lunette

ZUTPHEN - Woonzorgcentrum De Lunette aan de Coehoornsingel heeft tot en met 29 augustus de primeur van de mobiele expositie ‘Borro en de Vergeten Eeuw’. Hierin komen de geschiedenis van de ouderenzorg in Zutphen, toegespitst op de negentiende eeuw, en de ruim 700 jaar Oude Bornhof aan bod. Van 1 tot en met 21 september is dezelfde tentoonstelling te zien in het Sint Elisabeth.

Door Rudi Hofman

De Zutphense freelancejournalist en webredacteur Misha Hofland heeft samen met Sensire en het Erfgoedcentrum Zutphen de boeiende expositie samengesteld. Deze bestaat uit een mix van onder meer foto’s - waaronder een aantal op grote banieren - originele documenten en gebruiksvoorwerpen.

Het is voor het eerst dat de Mobiele ErfgoedTentoonsteling (MET) grotendeels gewijd is aan het themajaar de Vergeten Eeuw oftewel de negentiende eeuw. In de afgelopen periode stond de MET in achtereenvolgens De Polbeek en Sint Elisabeth om tientallen door Rien Poortvliet gemaakte hondenportretten te kunnen tonen.

Een uitkomst
“We willen het erfgoed dicht bij de bewoners brengen. Met name voor kwetsbare ouderen die niet meer naar vaste tentoonstellingslocaties kunnen komen, is de MET een uitkomst”, zegt Fiona van Gemert-de Heus van het Erfgoedcentrum Zutphen. Dit is een van de partners binnen het MET-project.

Alle erfgoedorganisaties in de gemeenten Zutphen en Lochem die met een expositie een bepaald thema willen belichten en uitlichten, kunnen bij Muzehof Centrum voor Kunsten de MET kosteloos aanvragen. Dit door Casper Teijgeler en Françoise Braun uit Arnhem ontworpen modulair systeem bestaat uit een aantal elementen van zwart MDF waarmee je zelf een tentoonstelling kunt samenstellen. 

Vrijwilligers
“Het is echt heel mobiel, je kunt het plat in een busje vervoeren. Een andere eis aan de ontwerpers was dat vrijwilligers het in elkaar moeten kunnen zetten. Daarnaast moest het materiaal tegen een stootje kunnen”, zegt Fiona. Olga Kersten, projectcoördinator Erfgoed Participatie bij De Muzehof, reageert zeer positief als zij voor het eerst de expositie ziet in ‘De Singel’, de centrale hal van De Lunette. “Het is fijn dat het materiaal van de MET body heeft en dat je kunt wisselen in de opstelling.”

Opvolger
Dat Sensire als gastvrouw fungeert van en meewerkt aan de expositie ‘Borro en de Vergeten Eeuw’ is heel toepasselijk. Sutfene is als organisatie de opvolger van de Oude Bornhof en verleent zorg aan ouderen in de Achterhoek. De naam Borro verwijst naar de gelijknamige weldoener, de kanunnik van de Sint Walburgiskerk, die in 1320 een testament liet opmaken waarin hij zijn huis en goederen aan de armen en behoeftigen naliet. Dit leidde tot de Oude Bornhof.

Onder bewoners van De Lunette en ook onder bezoekers van de tegenovergelegen dagbesteding zong het nieuws over de expositie al snel rond. “Zij gaan zeker deze kant op komen. We willen ook de mensen van andere Sensirelocaties in Eefde, Warnsveld, Gorssel en Zutphen hier naartoe halen zodat zij de expositie kunnen bekijken”, zegt Karin Willemsen, de coördinator vrijwilligers, activiteiten en welzijn.

Opgestoken haar
Volgens Karin kan de expositie het welzijn van de bewoners bevorderen. Als voorbeeld noemt zij het verhaal van een oudere dame die normaal gesproken bijna niets zegt en aan vrijwel geen enkele activiteit meedoet. “Bij het zien van een foto van het Agnietenhof begon zij opeens te vertellen over hoe zij destijds haar haar had opgestoken en welke klederdracht in zwang was.”

Halverwege de negentiende eeuw ontstond door de invoering van de Armenwet de behoefte aan vernieuwing van de armenzorg/ouderenzorg. De lokale overheid trok haar handen hiervan af en liet deze zorg volledig over aan kerkelijke en particuliere instellingen. In Zutphen leidde dit tot de bouw van diverse hofjes waaronder het Luthers Hofje, het Sereptahofje en het Ruitershofje.

Jongeren
Ab Pongers (87) bekijkt steunend op zijn rollator aandachtig de expositie in de hal van De Lunette: “Ik vind het heel mooi. Hiervan kunnen ze niet genoeg laten zien. Voor jongeren zou dit verplichte kost moeten zijn, omdat ze dan beseffen dat we in die tijd niet de luxe hadden zoals we die nu kennen.”

Loop de Vergeten-Eeuwwandeling

Sinds kort bestaat de mogelijkheid om onder leiding van een stadsgids door negentiende-eeuws Zutphen te lopen. Een levendige manier om meer te weten te komen over Zutphen in de Vergeten Eeuw.

Tussen 1800 en 1900 is de stad ingrijpend veranderd. Je zult versteld staan in hoeverre die veranderingen tot op de dag van vandaag nog in belangrijke mate ons stadsbeeld bepalen. De gids laat je zien wat er destijds is gebeurd en vertelt enthousiast over de monumenten én de hofjes. Want ook de vele hofjes in Zutphen zijn gebouwd of ingrijpend gerenoveerd in de negentiende eeuw.

Dankzij David Evekink kwam de eerste sociale woningbouw in Zutphen tot stand en bovendien kreeg Zutphen toen het karakteristieke front aan de IJsselkade. De stadsgidsen vertellen over de negentiende-eeuwse monumenten tijdens rondwandelingen.

De speciale Vergeten-Eeuwwandelingen met gids zijn elke vrijdagmiddag tot en met 4 november. Ze beginnen om 13.30 uur bij het stadhuis. 

Duur van de wandeling: ongeveer 1,5 uur.
Kosten: 5 euro per persoon, contant en gepast bij de gids afrekenen.
Groepsgrootte: maximaal 12 personen
Uiterlijk drie dagen vooraf reserveren via stadswandelingengildezutphen@gmail.com.

Op eigen houtje
Wil je liever op eigen gelegenheid negentiende-eeuws Zutphen verkennen? Dat kan ook. Bij diverse monumenten staan tot het eind van dit themajaar borden met meer informatie. Op elk bord vind je ook een QR-code waarmee je meer locaties kunt opsporen.

De Vergeten Eeuw-wandeling wordt mogelijk gemaakt door het Erfgoedcentrum Zutphen, de Historische Vereniging Zutphen, de stadsgidsen van Gilde Zutphen, SAZ en Stichting Zutphense Pracht.