H.C. ten Berge: ‘Speaking in Tongues is een samenvatting van mijn leven’

ZUTPHEN - De nieuwe bundel Speaking in Tongues van H.C. ten Berge (82) reist door landen en door de tijd. “Poëzie spreekt in verschillende talen.”

Door Alize Hillebrink

Of we niet ook in de stad kunnen afspreken. Vlak voor ik op weg ga naar H.C. ten Berge (82) belt hij op. Denkend dat het bezoek ‘diep uit de Achterhoek’ kwam hebben we bij hem thuis afgesproken, in een buitenwijk van Zutphen, maar nu hij weet dat ik uit Zutphen kom, kunnen we ook in de stad afspreken. Even wikken en wegen we - het is ook wel druk in de stad - en kiezen dan toch voor zijn huis.

Gezeten aan de keukentafel, hij in lichtkaki blouse, met bril en snor en vriendelijke geruststellende ogen, met zijn nieuwe bundel Speaking in Tongues tussen ons in. De bloemlezing, uit zijn hele oeuvre, verscheen in april 2021 in Canada. “De eerste goede vertaling van mijn werk. Dertig jaar geleden is er eens een keuze uit mijn werk vertaald, maar die was slordig en belabberd uitgegeven.”

Een soort wereldreis van twee maanden was het eer zijn bundel Speaking in Tongues in Nederland arriveerde, vertelt hij. “De kosten voor verzending, de hoge invoerheffingen, er ging wat tijd overheen, maar het is gelukt.” En nu ligt het bij Van Someren en Ten Bosch in Zutphen, de enige boekhandel in Nederland die de exemplaren verkoopt.

Sommigen kennen wellicht zijn novelle Een Italiaan in Zutphen (1991), anderen kennen zijn gedicht IJsselbrug in de ochtend op de kademuur aan de IJssel. Zijn omvangrijke oeuvre omvat niet alleen poëzie, maar ook romans, novellen, essays en vertalingen. Naast het vertalen uit moderne talen verzamelde en vertaalde hij poëzie en mythen van de Azteken, Inuit, Oost-Siberische volkeren en First Nations van de Pacific Northwest. Hij ontving vele onderscheidingen voor zijn werk, waaronder de belangrijkste en meest prestigieuze in Nederland: de P.C. Hooft-prijs.

Speaking in Tongues omspant een keuze uit zijn poëtisch werk “van het begin tot het heden”. In zekere zin is het een samenvatting van een leven, zegt hij. Knipogend: “dat al behoorlijk lang geduurd heeft.” Het is ook een pleidooi voor de verbeelding, beïnvloed door ervaringen uit het alledaagse leven. Het blijkt lastig voor hem daarover in beperkte zin te spreken. Want, algauw voert hij mij mee naar de middeleeuwen, “De dodendans van Lübeck, ken je dat verhaal?” Hij wacht niet op antwoord. “Die heeft mij lang beziggehouden. De tekst, in hout uitgesneden in een kerk in Lübeck overleefde alle eeuwen, maar de Tweede Wereldoorlog niet. Sprongsgewijs komt het dodendansthema door de jaren heen terug tot in 2016 in het gedicht ‘Het uurglas’ uit 2016. Het uurglas als zandloper van de dood. Over jongeren in een disco die dansen zonder te weten wie er heimelijk met hen meedanst. Eigenlijk vergelijkbaar met de pandemie nu.”

Een ander thema, de zwervende Goliard-dichters uit de middeleeuwen, “die zwierven door Europa van Keulen naar Bologna”, komt regelmatig terug, verwant als ze zijn “aan de kritisch-nomadische dichters van nu. Speels, niet zwaar,” benadrukt hij. “Ook de Dodendans niet, al klinkt dat misschien zo.”

In tongen spreken

We schrijven precies een jaar nadat in de zomer van 2020, zijn Nederlandse bundel In tongen spreken verscheen. Een zelfstandige bundel met gedichten uit de periode 2019 en 2020. Voor de grote bloemlezing die nu in Canada is verschenen, koos hij dezelfde titel. Zeven van zijn meest recente gedichten staan in beide bundels.

Op het omslag prijkt een foto van een terracotta beeldje van een jonge zwangere vrouw. “Afkomstig uit de oud-Mexicaanse cultuur van Vera Cruz; ze begeleidt en beschermt mij al vijftig jaar,” zegt hij geheimzinnig. “Ze past ontzettend goed bij de sfeer van de poëzie in de bundel.” Of ik haar even mag zien? “Normaal staat ze op mijn werkkamer, maar ze is er nu niet, ze is tijdelijk uitgeleend aan een museum.” Met haar hand deels voor haar mond en haar ogen geloken lijkt ze te zien wat niet zichtbaar is. Zoals schrijver Breyten Breytenbach in zijn nawoord in Speaking in Tongues, Ten Berges gedichten ‘een geheimzinnig zien’ noemt, “een poging te bezweren wat we niet kunnen weten.”

‘Ik heb me ontwikkeld op allerlei terreinen. In die zin heb ik een vrij versnipperd leven gehad’

“Ik streef naar een vrije open geest,” zegt Ten Berge. “Ik houd van grenzenloosheid, van het grensoverschrijdende.” Hij woont al veertig jaar in Zutphen, maar in zijn hart is en blijft hij een wereldreiziger, een kosmopoliet. “Ik heb me ontwikkeld op allerlei terreinen. In die zin heb ik een vrij versnipperd leven gehad.” Een leven van lesgeven, reizen, schrijven, redactievoeren. Een jaar hier, een half jaar daar. Van Texas naar Midden-Amerika, tot in Zuid-Afrika. “Fysiek reis ik niet veel meer, al zou ik dat wel willen, maar ik word ouder. In het hoofd kan alles nog.” Volgens Breytenbach is Ten Berge “een wereldreiziger die diep in de wereld belandde, die zijn reizen reconstrueert, een verzamelaar die zijn schatten op papier brengt.”

Ten Berge: “Niets kan zonder het andere bestaan. Je kunt het niet alleen. We hebben elkaar nodig. Speaking in Tongues gaat onder andere over cultuur. “Je verrijkt je eigen cultuur door die van de ander in jezelf toe te laten, in de zin van toevoeging, niet toe-eigening.” En in de zin van poëzie? “Poëzie gaat over de tong – in dubbele zin – en spreekt in verschillende talen.”

H.C. ten Berge: Speaking in Tongues, Selected Poems. Vertaald door Pleuke Boyce. Uitgeverij Ekstasis Editions, april 2021, 167 blz., 19,99 euro. Alleen verkrijgbaar bij boekhandel Van Someren en Ten Bosch.
H.C. ten Berge: In tongen spreken. Uitgeverij Atlas Contact, juni 2020, 112 pagina’s, 21,99 euro, verkrijgbaar in de boekhandel.

In tongen spreken
Een spreken in tongen alsof de extase
nog aanhoudt,
de euforie niet bedwongen
en de ziel het vuur niet is ontwend –

alsof het water ons niet tot de lippen,
de taal onbeklad , het beeld
niet verbasterd, de geest
ongetemd en het zuivere lied
    weer gezongen

Een spreken in tongen, terwijl de wereld
het leven vermaalt en zich
dansend, door niets meer geremd,
tot de wellust van het doden bekent –

Uit: In tongen spreken

Speaking in tongues
A speaking in tongues as if the ecstasy
still persists,
euphoria is not suppressed
and the soul not out of touch with fire –

as if the water is not up to our lips,
the language unsullied, the image
uncorrupted, the spirit
untamed and the pure song
     sung again.

A speaking in tongues, while the world
crushes life and, dancing gleefully,
no longer restrained by anything,
indulges in the lust of killing –

Uit: Speaking In Tongues