Rijksdienst tegen plan voor koppeling parochiecentrum aan Sint-Janskerk

Gemeente neemt negatief advies mee in procedure en hecht waarde aan ‘zeer zorgvuldige aanpak’

Door Rudi Hofman

ZUTPHEN - Het plan om een parochiecentrum tegen de Sint-Janskerk te bouwen, kan niet op de goedkeuring rekenen van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Deze adviseert het Zutphense college geen omgevingsvergunning te verlenen aan het parochiebestuur. Volgens Erfgoedvereniging Heemschut betekent dit ‘een dikke streep’ door het plan. De gemeente bestrijdt dit en zegt het advies mee te zullen nemen in de vervolgprocedure. Die vraagt volgens haar om een ‘zeer zorgvuldige aanpak’.

Het bestuur van de parochie HH Twaalf Apostelen heeft er een nieuwe en geduchte tegenstander bijgekregen waar het gaat om het plan voor een nieuw parochiecentrum bij de Sint-Janskerk. De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) voert in zijn advies aan de gemeente Zutphen diverse argumenten aan om géén omgevingsvergunning af te geven aan het parochiebestuur en betreurt dat hij niet eerder bij de planvorming is betrokken.

‘Het voorliggende plan is gericht op het concentreren van de parochies in en om de Nieuwstadskerk (of Sint-Janskerk, red.). Hierbij wordt niet duidelijk gemaakt hoe zich dit verhoudt tot het toekomstperspectief en de geplande kerksluitingen in de regio. Hiervoor verwijs ik onder andere naar de uitspraken van Kardinaal Eijk in de media (september 2018), waarbij is aangegeven dat in 2028 vermoedelijk nog slechts twee katholieke kerken in de gehele Achterhoek in functie zullen zijn. Wat op dit moment ontbreekt is een heldere analyse en waardering van de historische stedenbouwkundige structuur’, zo valt onder meer in het advies te lezen.

Het plan hinkt volgens de RCE ook op twee gedachten. ‘Enerzijds is het een veelvormige aanbouw bij een vrijstaand kerkgebouw op een open plein, maar uitgewerkt als straatwand/hoekpand. Anderzijds wordt het gepresenteerd als herstel van een historische bebouwingsstructuur, maar het volgt qua uitwerking niet de principes en kenmerken die typerend zijn voor het gebied. Zoals de verankering in het raster, korrelgrootte, geveloriëntering, gevelindeling en kapvormen. Hierdoor ontstaat een soort hybride benadering die niet aansluit bij het historisch-ruimtelijke karakter van de Nieuwstad en de rijksmonumentale Nieuwstadskerk. (...). ‘De impact van de voorgestelde nieuwbouw is tweeledig. Deze heeft zowel gevolgen voor het aanzicht van de monumentale kerk en de stedenbouwkundige structuur als de fysiek op het rijksmonument’.

‘Gotspe’
Maud Arkesteijn, voorzitter van Erfgoedvereniging Heemschut, doet geen enkele moeite haar blijdschap over het negatieve RCE-advies te verbergen: “Het is een dikke streep door de plannen. Het kan ook niet waar zijn dat een 13e-eeuws Rijksmonument op deze manier wordt verpest.” Zij heeft de gemeente onlangs een brief gestuurd waarin zij namens Heemschut haar zorgen uitspreekt over deze kwestie. De in Zutphen wonende Arkesteijn betitelt het beoogde parochiegebouw als een ‘gotspe’.

Volgens de gemeente betekent het RCE-advies niet dat het nieuwbouwproject van de baan is. “De gemeente krijgt bij een aanvraag voor een omgevingsvergunning verschillende adviezen en reacties van instanties en betrokkenen. Uiteraard vraagt het bouwen op de cultuurhistorisch gevoelige plek bij de Nieuwstadskerk om een zeer zorgvuldige aanpak. We zitten nu midden in dat proces en reageren daarom nu niet inhoudelijk op het genoemde advies van de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed. Dit advies speelt net als de adviezen van andere instellingen en commissies van de gemeente een rol in de verdere procedure. Met de aanvrager van de vergunning, de instellingen en de adviseurs gaan we daarover verder in gesprek”, zegt een gemeentewoordvoerder. Los van deze discussie is de gemeente voorstander van een ‘breed gesprek over de toekomst van kerkengebouwen’. “Dat lijkt ons nuttig en wenselijk”, aldus de woordvoerder.

Namens de Stichting Vrienden van St. Jan Zutphen verklaarde voorzitter Willibrord Wedemeijer zich eerder al een fel tegenstander van het bouwplan. Volgens hem gaat de beoogde nieuwbouw onder meer ten koste van een der middeleeuwse kerkmuren. “Zo ga je niet met een historisch monument om. Je moet daar zuinig op zijn. De plannen spreken van een rechtstreekse verbinding tussen parochiecentrum en kerk, zodat daarin een groot gat moet worden gehakt. Onvoorstelbaar! Ook zou de archeologische waarde van het plein waarop het nieuwe pand verrijst met voeten worden getreden. Hier was ooit het kerkhof van de St. Jan. Onze voorouders liggen er begraven. Daar moet je respectvol mee omgaan”, liet Wedemeijer eind januari optekenen. Ter aanvulling hierop zegt hij nu dat het PCM-gebouw aan de Tengnagelshoek voldoende ruimte heeft om, net als vroeger, te kunnen functioneren als parochiecentrum.

Baudartius College
Erfgoedvereniging Heemschut en het Cuypersgenootschap dringen in een gezamenlijke brief bij de gemeente aan op het behoud van een ander gebouw in het ‘Klein Vaticaan’: het Baudartius College verdient het in hun ogen vanwege de aanwezige cultuurhistorische waarden om behouden te blijven. “Het is een heel kenmerkend voorbeeld van de wederopbouwarchitectuur en de naoorlogse bebouwing. Je merkt ook dat de waardering voor dit soort panden in het land toeneemt, steeds meer panden worden als monument aangewezen. Los hiervan is het Baudartius College ook een stuk historie van Zutphen”, zegt Norman Vervat van het Cuypersgenootschap. Het pand is in de jaren 1949-1951 gebouwd als Christelijk Lyceum naar ontwerp van het architectenbureau Rotshuizen en Wind uit Arnhem.

Over de kwestie parochiecentrum-Sint-Janskerk heeft het bestuur van het Cuypersgenootschap nog geen besluit genomen. Vervat: “Ons werkterrein is erfgoed van na 1800 en dit betreft een middeleeuwse kerk, het is een randgeval.” Dit neemt niet weg dat de gemeente Zutphen volgens hem het ‘zwaarwegende advies’ van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed ‘zeer serieus moet nemen’.

Koppeling parochiecentrum met kerk van levensbelang

Voor het toekomstperspectief van de parochie HH Twaalf Apostelen is het van levensbelang dat het nieuwe parochiecentrum er komt en direct aan de Sint-Janskerk wordt gekoppeld. Dit zegt bestuurslid Herman Heuver. “De koppeling met de kerk is een randvoorwaarde om de activiteiten in de kerk met het parochiecentrum te kunnen verbinden en andersom. Dit is vooral een pastoraal uitgangspunt en we gaan niet nog tien jaar wachten om deze ontwikkeling in te zetten.” Het negatieve advies van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed komt het parochiebestuur volgens Heuver heel slecht uit. Dat de RCE de randvoorwaarden voor het parochiecentrumplan ter discussie stelt, heeft hem ‘hooglijk verbaasd’. “Dit plan is onderdeel van het Klein Vaticaan en is stedenbouwkundig wel ingekaderd.” Het bestuur zet in op een parochiecentrum met goede faciliteiten voor kleine en grote groepen. Het secretariaat moet ook een plek krijgen in het nieuwe gebouw. Als dit er komt, voorziet Heuver meer openstellingsmogelijkheden voor de kerk.