Al in de oorlog was er twee minuten stilte

Boekuitgave ‘Dat offer is groot geweest’

Door Alize Hillebrink

WARNSVELD - Jaren prijken hun namen op een monument in Warnsveld. De namen van negen Warnsveldse militairen en verzetsstrijders die sneuvelden tijdens de Tweede Wereldoorlog. Wie waren het en waar kwamen ze vandaan? In het boek Dat offer is groot geweest komen zij tot leven.

“Dat offer is groot geweest.” Het zijn de woorden van gemeenteraadslid Han Landeweerd bij de onthulling van het Monument voor de Gevallenen in Warnsveld op 19 juli 1941. Als blijkt dat bij de inval van de Duitsers in mei 1940 drie Warnsveldse jongens - Hendrik Haggeman, Hein Kuiper en Louis Onstenk - gesneuveld zijn, neemt hij het initiatief voor de oprichting van een gedenkteken in Warnsveld. Het comité voor de oprichting van het gedenkteken houdt een inzameling onder de inwoners en twee maanden later wordt met de opgehaalde 500 gulden een monument voor de gevallenen aan de Veldesebosweg onthuld.

Het is het eerste herdenkingsmonument in Warnsveld en zelfs een van de eerste monumenten in Gelderland waarmee slachtoffers worden herdacht. De tweede herdenking in 1941 wordt nog oogluikend toegestaan door de Duitsers, maar het jaar daarna is het afgelopen. Pas in 1946 is er weer een eerste herdenking.

25 jaar 
Het boek ‘Dat offer is groot geweest’ ligt voor Henk Mulder op tafel. Mulder, onder andere actief in de Dorpsraad, en de Warnsveldse herdenkingen, maakt zich al meer dan 25 jaar sterk voor personen die iets bijzonders hebben betekend voor Warnsveld, en dan met name gedurende de Tweede Wereldoorlog.

Het was aan het eind van de jaren’80 dat hij tijdens een bezoek aan het archief van de toenmalige gemeente Warnsveld een ‘Erelijst Gevallenen Oorlog 1940-’45’ aantrof. “De namen op de lijst hielden me bezig. Ik vond ze terug op het monument in Warnsveld waar we jaarlijks op 4 mei onze dodenherdenking houden. Ze intrigeerden me. Wie waren zij? Wat was hun achtergrond? Waarin hadden zij zich onderscheiden?”

Ongeluk
Mulder glundert en is trots, al ging de realisatie van het boek niet zonder slag of stoot. Schrijver Han Pieterse kreeg vorig jaar een ongeluk en moest noodgedwongen stoppen. Ina Brethouwer, vrijwilliger bij het Nationaal Onderduikmuseum in Aalten, sprong bij. “Toen Henk mij vroeg hoefde ik maar heel kort na te denken. Als het om herdenkingen en de Tweede Wereldoorlog gaat heeft Henk een missie en dat is aanstekelijk.”

Op de voorkant van het omslag staan de foto’s van de drie Warnsveldse jongens die in mei 1940 omkwamen. Op de achterzijde de vijf anderen. Van de negende, Hans Timmermans, is geen foto bekend. “Hij is het meest schimmig gebleven,” zegt Brethouwer. Timmermans was kunstenaar en tijdens de oorlog ook verzetsstrijder. In 1942 werd hij opgepakt en in 1943 is hij omgekomen in Kamp Vught.

Dicht bij de bron
Brethouwers stijl bleek wel even anders dan die van Pieterse en dat bleek toch wel het grootste struikelblok. “Mijn schrijfwijze is heel anders dan die van Pieterse.” Ook de werkwijze van beide auteurs bleek verschillend. Zo zocht Brethouwer contact met de nabestaanden, “door het contact met familieleden ging het voor mij leven,” terwijl Pieterse meer een man van archieven was. Ze herinnert zich haar ontmoeting met de kleinzoon van Derk Jan Pardijs, de zoon uit een boerengezin in Leesten. “Je voelt dan hoe dicht je bij de bron bent.” En op bezoek bij de nazaten van Hendrik Haggeman vond ze een zwart-wit foto van het gezin aan de muur.

De vader, moeder en zeven kinderen gestoken in zondagse kleding, kijken strak in de lens. “Neem maar mee hoor, zei de familie. De foto was na al die jaren vastgeplakt in de lijst, maar daar deden ze niet moeilijk over.” Brethouwer paste alle verhalen nauwgezet in elkaar. “Trieste verhalen, dat zijn het wel,” zegt ze invoelend. “Zoals het verhaal van Bobbie Bauduin en Henri Dekker”, valt Mulder haar bij. Bauduin kwam in 1942 om bij de slag in de Javazee en Dekker in Sumatra in 1942. Pas een jaar na de oorlog, in 1946, werd bekend dat ze waren gesneuveld. “Hun familie was al die jaren in onzekerheid over hun lot”, zegt Mulder.

Het boek met de uitgebreid beschreven, rijk geïllustreerde levensverhalen is volgens Mulder een eerbetoon aan hen, die de moed hadden te doen waarvoor wij hier nu in vrijheid leven. Dat offer is groot geweest is vanaf 12 oktober te koop in de plaatselijke boekhandels. 160 pagina’s, 14,95 euro.