Van artikel tot boek ‘Weemoed en verlangen’

ZUTPHEN – Alize Hillebrink is best wel opgelucht. De klus is geklaard! Volgende week dinsdag, 18 augustus, verschijnt bij Uitgeverij Hermans het boek 'Weemoed en verlangen'. Waarmee na veel speurwerk een nog onbekend stukje Zutphense historie aan de oppervlakte wordt gebracht en bewaard blijft voor de overlevering.

Door Eric Klop

De door grafisch ontwerper Marc Weikamp fraai vormgegeven publicatie belicht in woord en beeld de zogenoemde kinderuitzendingen die kort na de Tweede Wereldoorlog plaatsvonden vanuit Zutphen. Naar schatting zo’n honderd plaatselijke bleekneusjes, ernstig verzwakt en niet zelden getraumatiseerd door vijf jaar van onderdrukking en armoede, kregen op initiatief van het Rode Kruis en na keuring en selectie door lokale artsen de gelegenheid om gedurende een maand of negen bij te komen en aan te sterken in Denemarken, Engeland, Zweden of Zwitserland. Daar wachtte hen in een pleeggezin een warm en aansterkend onthaal waar zij tot op de dag vandaag met weemoed en verlangen aan terugdenken. De jongens en meisjes werden na jaren van ontbering in de watten gelegd. ‘Een paradijsje’, zoals een van de kinderen van toen vertelde aan schrijfster Alize Hillebrink.

Haar ‘project’ ontstond vorig jaar tijdens de herdenking van het Zutphense oktoberbombardement, die meteen ook de aftrap was van de beoogde activiteiten bij gelegenheid van 75 jaar vrijheid. Alize Hillebrink, journaliste voor deze krant, kreeg er een tip voor een relevant artikel. Over een destijds 11-jarig Zutpheneesje dat enkele maanden na de bevrijding naar Zweden was uitgezonden. Even weg uit de naoorlogse armoede in een gezin met 19 broertjes en zusjes. Teveel ook voor persoonlijke aandacht. Bij zijn Scandinavische pleegouders kreeg hij voor het eerst een arm om zich heen, tekende Hillebrink op uit de mond van de inmiddels 86-jarige Henk.

Oproep
Het interview triggerde de journaliste. Zouden er niet nog meer in 1945 uitgezonden kinderen zijn die van hun ervaringen kond konden doen? Na een oproep in Contact en via de lokale en regionale radio ontving zij een vijftal reacties. Tachtigers die hun goede herinneringen aan 75 jaar geleden gaarne wilden delen. “Heel persoonlijke en indrukwekkende verhalen in het kader van een hulpproject dat in Zutphen nagenoeg onbekend bleek. Ik wilde meer informatie rond de kinderuitzendingen die echter nauwelijks te vinden was. In het Regionaal Archief Zutphen kwam ik alleen een brief tegen uit juni 1945 van de Unie van Vrouwelijke Vrijwilligers met het verzoek om begeleiding bij een kindertransport van Denemarken naar Nederland. Zelfs amateurhistoricus Jan Kreijenbroek, die heel veel over de Tweede wereldoorlog weet, kende het verhaal niet. Het gebrek aan info frustreerde mij. Maar ik liet het er niet bij zitten. Je bent journalist of niet…”

Hillebrink zocht verder en nam contact op met het Zutphense Rode Kruis. Dat heeft door de vele jaren heen een schat aan documentatie bewaard. Ze kwam daar onder meer een brief tegen met het verzoek om begeleiding van kinderen naar Denemarken. Te langen leste werd de 45-jarige journaliste verder op weg geholpen door een via internet op het spoor gekomen uitgave waarvoor begin deze eeuw een Rotterdams bleekneusje ter zake uit zijn geheugen had geput. “Want de kinderuitzendingen vonden vanuit het hele land plaats. Het boek bood veel stof waarmee ik het hulpproject nader kon duiden.”

Zeijlemaker
Als klap op de vuurpijl ontmoette Alize Hillebrink tijdens haar zoektocht naar informatie conservator Christiaan te Strake van Museum Zutphen. “Zijn moeder was eveneens uitgezonden. Vanuit Deventer. Christiaan wist dus waar ik het over had. En vond uiteindelijk in de krochten van het museum een nooit afgedrukt fotorolletje van de Zutphense fotograaf Zeijlemaker, waarop beelden van de terugkomst bleken te staan. De negatieven zijn gedigitaliseerd, waarna Wim Bannink de foto’s restaureerde. Ik vind dat ze bijkans net zoveel vertellen als de teksten. De foto’s staan symbool voor de kinderuitzendingen.”

Informatie en materiaal sterkten haar in de gedachte om meer met het vergeten hulpproject te doen en duurzaam aan volgende generaties door te geven. Hillebrink had al eerder besloten haar bevindingen in boekvorm op te tekenen. Een boek waarin met de herinneringen en uit het hart gegrepen verhalen van de kinderen van toen als essentie het belang van de Zutphense uitzendingen wordt onderstreept. In eerste instantie had ze het plan om Weemoed en verlangen, dat zij van begin af aan al als werktitel gebruikte, in eigen beheer uit te geven. “Maar in de rompslomp die dit met zich meebrengt had ik bij nader inzien geen zin.”

Financiering
De financiering kreeg zij dankzij donaties van het Nationaal Onderduikmuseum, Prins Bernhard Cultuurfonds Gelderland, Stichting Het Burgerweeshuis Zutphen, de plaatselijke Historische Vereniging en de in Zutphen wonende NRC-journalist Menno Tamminga zelf rond. Samen met de steun waarop zij bij de totstandkoming van het boek vaak pro deo mocht rekenen ontstond zo een kant-en-klaar pakket waarmee uitgever Willy Hermans in het Gelderse Hengelo wel in zee wilde. De inhoud betrof echter nog een ruwe versie. Die werd langzaam, tussen de bedrijven van haar dagelijkse werk en kind in coronatijd door, maar hoe dan ook zeker gepolijst. Waarbij het nadeel van de pandemie in zekere zin een voordeel kende. “De vijf al voor de crisis geïnterviewde hoofdrolspelers moesten hun definitieve tekst accorderen. Tachtigers dus, die aan huis waren gekluisterd. Dat vergemakkelijkte het maken van een afspraak. Maar uiteraard kwam ik vaak niet verder dan de deuropening.”

Al met al heeft der schrijfster een hectische periode achter de rug. Maar dan heb je ook wat. Op 18 augustus ligt het door Drukkerij Ovimex te Deventer voor een prettig prijsje gedrukte boek Weemoed en verlangen in de boekhandel. En vindt in Dat Bolwerck de officiële presentatie plaats. Dag en locatie zijn niet toevallig gekozen. Op deze datum in 1945 vertrok pal voor Dat Bolwerck naar alle waarschijnlijkheid het eerste Zutphense kinderkonvooi. “Naar Denemarken, omdat er geen ander vervoer was dan Deense viskoelwagens…“, weet Alize Hillebrink.

Bekijk hieronder een video-item van Omroep Gelderland.