Afzwaaiend bibliotheek-directeur: 'Laaggeletterdheid is een maatschappelijk probleem'

ZUTPHEN/LOCHEM - Afzwaaien in crisistijd. Het is niet wat iedereen voor ogen heeft als hij met pensioen gaat. Directeur Gerard Huis in ’t Veld (66) van Graafschap bibliotheken doet het. Na 44 jaar neemt hij afscheid van het bibliotheekwezen. Een gesprek over maatschappelijke betrokkenheid, sentimenten, laaggeletterdheid en visie.

Door Alize Hillebrink

De laatste maanden voor zijn vertrek had hij zich anders voorgesteld; rustig afbouwen is er sinds de corona-uitbraak niet bij. “Het is vooral héél druk. Crisismanagement, veiligheid en verantwoordelijkheid”, zegt Huis in ‘t Veld in één adem. “Corona vraagt nieuwe aspecten van leidinggeven die ik niet eerder kende. Je wilt mensen beschermen."

Sinds april was Graafschap bibliotheken omgevormd tot afhaalbibliotheek en sinds een maand kunnen weer boeken worden geleend en ingeleverd. Medewerkers dragen beschermende middelen en boeken gaan bij aankomst in de bibliotheek voor 36 uur in quarantaine. Van de vertrouwde voorziening is nog allerminst sprake. “Het is een abnormale situatie”, zegt Huis in ’t Veld. “Maar ook een boeiende tijd.”

Gezeten in de bibliotheek in Warnsveld, vermijdt hij geroutineerd het aanraken van de koffiekopjes en serveert vanaf een dienblad. De geboren en getogen Sallander woont al zijn hele leven in Lettele. “Ik ben honkvast.” Het boerengezin van negen kinderen waar hij uitkomt was arm. “Mijn vader werd op zijn zestiende wees en als oudste van het gezin moest hij de boerderij overnemen. Hij had geen keus, maar gunde ons wel een goede opleiding. En dat is gelukt.”

Hippie
Het waren de hippiejaren ’70. Huis in ‘t Veld deed de havo en zat veel in de bibliotheek in Deventer. De verscheidenheid aan vragen die aan de balie gesteld werden en de ijver waarmee de medewerkers zich inzetten om de vragen te beantwoorden, interesseerden hem en hij dacht: “Dat wil ik ook!” Hij koos voor de opleiding tot bibliothecaris met als differentiatie leidinggeven.

Met lang haar tot over de schouders en een flinke baard solliciteerde hij in Twello en werd gelijk aangenomen. “Ik kon direct aan de slag met de opzet van de nieuwe bibliotheek.” Een kleine kink in de kabel was wel dat hij zijn militaire dienstplicht nog moest afmaken. “Ik heb toen heel veel gespijbeld.” Hij grinnikt als hij eraan terugdenkt. Na tien jaar maakte hij de overstap naar de bibliotheek in Zutphen.

Als bestuurder en leidinggevende werkt hij vooral achter de schermen waardoor veel inwoners en leden hem niet kennen. “Mijn motto is: collega’s en klanten verder vooruit helpen. Ik ben dienstbaar ingesteld. Het de inwoners naar de zin maken, kijken waar de behoeftes liggen. Er maximaal voor zorgen dat zij het naar hun zin hebben en dat geldt ook voor de medewerkers.”

Ook iets wat je vader je meegaf. “Klopt. Hij zei altijd: gebruik je talenten om anderen verder te helpen.” Zo is Gerard al meer dan twaalf jaar voorzitter van de Lettelese voetbalclub. Schreef er zelfs een boek over en sluit een vervolg niet uit. Maar er is nog meer dat zijn achtergrond verraadt. “In mijn dagelijks werk is de werkvloer mijn vertrekpunt. Ik ben niet het type hoog in de boom maar poten in de klei.” Het aardse van de boerderij, heeft me altijd geholpen in mijn werk.”

Begin 2000 volgde er een grootschalige bibliotheekreorganisatie. “Het was allemaal te versnipperd, we moesten opschalen naar basisbibliotheken. Natuurlijke regio’s maken. Tegelijkertijd speelde de gemeentelijke herindeling wat het proces behoorlijk verstoorde.” Lochem, Gorssel, Zutphen, Warnsveld werd Graafschap Bibliotheken en Huis in ’t Veld de leidinggevende over de vier locaties.

Laaggeletterdheid
Eén van zijn hoogtepunten noemt hij de start van het Taalhuis vijf jaar geleden (Taalhuis is om mensen te helpen bij het lezen, schrijven of spreken van de Nederlandse taal, red.). “Laaggeletterdheid is zo’n groot maatschappelijk probleem.” Hij ging de boer op naar roc’s, welzijnsorganisaties, gemeenten. “Binnen een paar maanden hadden we een convenant.” Heeft het na vijf jaar ook wat opgeleverd? “Eigenlijk te weinig. Het is dweilen met de kraan open. De ontlezing, het taalniveau holt achteruit. Met name bij kinderen en jongeren. Hoe houd je dat tegen?” Hij is teleurgesteld en realistisch. “Dat we daar met de bibliotheek en onze partners, ondanks onze inzet, niet in slagen geeft aan hoe groot het probleem is. Het is een maatschappelijk probleem, een gemeenteprobleem, een onderwijsprobleem, een welzijnsprobleem en een bibliotheekprobleem.” Laaggeletterden zou je zoveel meer gunnen. Het is gek, want niet-digitaalvaardig-zijn is geaccepteerd, maar laaggeletterdheid daar komen mensen niet voor uit. Het is een stil probleem.”

'Er moet een deltaplan komen voor laaggeletterdheid'

Deltaplan
“Op het consultatiebureau zie je al de eerste contouren van laaggeletterdheid. Daar kun je al ingrijpen, stimuleren, ouders betrekken, motiveren vanaf het prille begin. Boekstart speelt daarop in (Boekstart is een gratis BoekStartkoffertje & een gratis baby bibliotheek lidmaatschap, red.). Dan zucht hij. “Met alle respect voor wat iedereen doet, maar er moet een goed plan komen. Een deltaplan.” Dan stellig: “Constateren is één, maar alle neuzen dezelfde kant op voor een plan van aanpak, is de volgende stap die nu gezet moet worden.”

Terug naar zijn loopbaan, waar hij de verhuizing en herinrichting van alle vestigingen coördineerde. “Twee keer Gorssel, één keer Lochem, twee keer Warnsveld en twee keer Zutphen.” Gaandeweg kwam er ook een politieke component in het werk: de strijd om de bezuinigingen. “Dat ’spel’ goed spelen, heb ik altijd heel leuk gevonden. Verhoudingen inschatten, snel schakelen, van koers wisselen, een plan B achter de hand hebben. Een beetje kameleonachtig ben ik wel. Eigenwijsheid zit er ook bij.” Nadenkend: “Ik heb veel strijd gevoerd met de politiek. Maar altijd met open vizier. Ik wil nadien met iedereen door dezelfde deur kunnen, de verhouding moet in orde blijven.” Ik ben resultaatgericht en soms moet je je verlies nemen, het opheffen van de bibliobussen in Lochem is daar één van. Dat was een pijnlijke beslissing.”

En amper twee jaar geleden stonden de bibliotheekvoorzieningen van Zutphen en Warnsveld op de tocht. “Het proces was bagger. De discussies verdienden geen schoonheidsprijs. Er werd op alle fronten verschillend over de consequenties van de bezuinigingen gedacht. Toen ik de huur opzegde werd me dat niet door iedereen in dank afgenomen. Soms moet je met grof geschut een beslissing forceren. En vanuit verdediging is het lastig vechten. Ik ben er trots op dat ik de bibliotheek elke keer door de bezuinigingen heb weten te loodsen. Redelijk geruisloos verschillende reorganisaties heb doorgevoerd. Er zijn nooit ontslagen gevallen.”

Inmiddels wordt de bibliotheek meegedragen door meer dan 250 vrijwilligers. “Fantastisch, wat zij doen. Maar eigenlijk zou het betaald werk moeten zijn. Misschien hebben we dat ons, ingegeven vanuit de bezuinigingen, te makkelijk laten aanleunen. Kijk naar de werkgelegenheid, het zijn volwaardige arbeidsplaatsen.”

Zorgen maakt hij zich ook, over de komende jaren. “Door corona moeten gemeenten waarschijnlijk bezuinigen en waar gaan dan de klappen vallen? Standaard, als een pavlovreactie, komen dan de bibliotheken en zwembaden als eerste in gevaar.” Maar, hij is een optimist. “Ik vermijd het woord bezuiniging liever. Bezuinigen betekent hetzelfde blijven doen, maar dan minder. Ik noem het liever ombuigen.”

Broederenklooster
Dieptepunt was het Broederenkloosterproject in Zutphen. “Het ontbrak aan goede communicatie en onderbouwing waaróm het er moest komen. Financieel was het een moeilijke tijd, maar juist toen hadden we moeten investeren in de toekomst. Sentiment voerde de boventoon, de oppositie die de raadzaal uitliep, het vormen van een college dat niet lukte. Een energie die erin ging zitten! Bij velen is het nog altijd een teer punt.” Ook bij hém. “Heel jammer dat het niet is doorgegaan. Je stopt je ziel en zaligheid erin, heel veel uren, en dan lukt het niet, dan moet je er vrede mee hebben.”

En dan krijgt hij straks zeeën van tijd, wat gaat hij daarmee doen? “Meer lezen. Boeken en kranten. Daar kom ik nu te weinig aan toe.” Uit de bibliotheek? “Ja, maar ook boeken uit de boekhandel en e-books, ik lees alles door elkaar.” Een fijn vooruitzicht is ook meer de tijd en aandacht voor zijn kleinkind, “en de twee die op komst zijn.”

Ga je het ook rustiger aan doen? “Mijn tempo moet naar beneden. Ik ben een workaholic, altijd veel avonduren aan het werk geweest. Dat hoeft straks niet meer. Tegelijkertijd ben ik wel iemand die af en toe adrenaline nodig heeft.” En dan komt toch weer die maatschappelijke betrokkenheid ter sprake. “Ik ga me nog meer inzetten voor lokale activiteiten zoals bestuurswerk in het dorp en de jaarlijkse dorpsrevue. Nee, niet op het podium, achter de schermen. Ik geniet, als het publiek geniet.”

Voor zijn opvolger Jacqueline Roelofs die per 1 augustus aanstaande aan de slag gaat, hoopt hij dat zij iets kan bijdragen aan de ontlezing. “Een draai eraan geven. En dat ze kan voortbouwen op het netwerk dat er is. Ook hoop ik dat ze het contact met mensen opzoekt. Bij de heropening van de bibliotheek in Zutphen ben ik een week lang portier geweest en heette ik iedereen persoonlijk welkom. Het ontmoeten van mensen vond ik een geweldige ervaring. Toen wist ik weer: daar doe ik het allemaal voor. Voor deze mensen doe ik het.”