Het drama dat zich 75 jaar geleden in Warnsveld voltrok

Verhaal ingezonden door Ineke Hissink uit Warnsveld

WARNSVELD - Vrijdagochtend 27 maart 2020, om 11.00 uur fiets ik door Warnsveld Dorp op weg naar het V1 Monument.

Het is stil in het dorp, het lijkt wel zondag, ik passeer slechts een enkeling die op gepaste afstand de hond uitlaat in het Veldesebos. Kapsalon Talens, waar het normaal gesproken op vrijdagochtend zo druk is dat als je er langsfietst en zwaait je dat achteraf altijd naar een bekende deed, is volkomen verlaten. Dorp Warnsveld is net als Nederland en heel de wereld in de ban van vijandziekte corona die zorgt voor bewegingsvrijheid en het familie en openbare leven lamslaat en onzeker is nog voor hoe lang…

Ik nader het Thateplantsoen met daarin in stralende lentezon het V1 monument. Door de oude appelbomen met hun beginnende bloesem zie ik op de achtergrond de gevel van het huis dat eens de boerderij van mijn opa was.

Morgen, 28 maart 2020, is het precies 75 jaar geleden dat dorp Warnsveld werd getroffen door een grote ramp die ook toen het dorpse leven lamsloeg; het neerstorten van een V1 bom, waarbij 12 mensen omkwamen en 22 huizen volledig werden vernield, waaronder de boerderij van mijn opa Bernard Kapper.

Ik had mij deze ochtend totaal anders voorgesteld. Door ons comité Herdenkingen was in de afgelopen maanden een heel scala aan activiteiten georganiseerd om speciaal dit jaar 2020 in de gemeente Zutphen stil te staan bij oorlog, maar zeker het belang en waarde dat wij al 75 jaar in Vrijheid leven. Deze ochtend zou de eerste herdenkingsactiviteit daarvan zijn, waarbij wij dit jaar een extra ontmoetingslunch hadden gepland met nabestaanden en wel 50 leerlingen van basisschool Adriaan van den Ende, welke school, net als alle andere scholen in gemeente Zutphen, een oorlogsmonument heeft geadopteerd, waarvan deze Warnsveldse school het V1 monument.

Corona gooit echter roet in het eten en zorgt voor stilte in het dorp en bij het monument.

Je kunt je bijna niet voorstellen welk drama zich precies 75 jaar geleden hier voltrok. Het was eind maart 1945. In Warnsveld was het kanongebulder van de geallieerden in de verte reeds hoorbaar. Voorzichtig dacht men ook hier dat de bevrijding nabij was. Het dorp was de 5 jaren van oorlog zonder al te veel verliezen doorgekomen. De plattelandsomgeving zorgde voor eten en drinken, maar ook hier waren de gevolgen van bewegingsbeperkingen en rantsoenen inmiddels voelbaar. Gasrantsoen sterk verminderd en stroom werd reeds lang niet meer gegeven. Sinds september 1944 kwamen veel Duitse militairen richting Warnsveld, vaak met gewonde soldaten erbij. Ze vorderen vele woningen, de bewoners zelf kregen nog 1 of 2 kamers ter beschikking en in de rest vertoefden de Duitsers. Zo ook bij het boerengezin van mijn opa Bernard Kapper. Hij woonde met zijn vrouw Betsie, hun 5 jonge kinderen en zijn ouders in de boerderij naast Molen Nooitgedacht. De Duitsers vorderden vrijwel het hele voor- en achterhuis; het grote gezin moest zich behelpen met één kamer en één slaapkamer.

Boerenfamilies Addink, Heuvelink, Harmsen en Smeerdijk woonden in saamhorigheid naast hen. De nu bewoonde wijk het Spiker was allemaal nog boerenland, waar de boeren met hun paarden gedurende het jaar het land bewerkten. Aan de andere kant van de Molenstraat richting de Martinuskerk bebouwing van vredig dorp Warnsveld met gezinnen en kleine ondernemers zoals bakkers, slagers en een enkele kruidenier. Het enige wat niet klopte waren de Duitse pantserwagens met camouflagenetten die de Duitsers verdekt hadden opgesteld bij de kerk onder de bomen langs de Leestenseweg.

Woensdag 28 maart was een mooie voorjaarsdag en ook de Warnsveldse boeren waren druk geweest op het land. In de loop van de dag verlieten steeds meer ingekwartierde Duitsers de gevorderde huizen. Die avond -om 21.00 uur- waren ook de Duitsers bij familie Kapper vertrokken. Het gezin ging naar bed met de fijne gedachte de volgende dag hun hele boerenwoning weer tot hun beschikking te hebben. De nacht op het eind van de oorlog was er al lang niet meer één van geruisloos slapen. Al enige maanden werden de mensen ook in Warnsveld geplaagd en steeds weer opgeschrikt door een nieuw Duits Wapen, de zogenaamde V1 (Vergeltungswaffe 1). Dit was een klein onbemand vliegtuigje met een straalmotor en in de neus een bom van bijna 1000 kilo springstof. Die bom ontplofte zodra de neus van het vliegtuigje de grond raakte. Deze vliegende bommen werden vooral ingezet tegen Antwerpen en Londen. Lanceerinstallaties waren nabij Harfsen, Holten en Rijssen. Als het ding 's nachts overvloog maakte het zo'n jankend geluid dat men er wakker van werd. Al gauw merkte men dat het gevaarte technisch erg kwetsbaar was. Als de automatische piloot onklaar raakte stortte het toestel gewoon neer met alle gevolgen van dien. Dus zo lang het geluid aanhield ging het goed! Maar als het geluid stopte….

Zo gebeurde dat op deze woensdagavond tegen elf uur een V1 uit N.O. richting Warnsveld naderde. Hij scheert over de huizen van de Rijksstraatweg en de Bonendaalseweg (toen nog met "ch" geschreven) en maakt een vreselijk ratelend geluid… hield plotseling op met geluid maken en… een enorme explosie volgde, een geweldige rode vuurgloed en het opvliegen van ontelbare vonken die even later als een regen over 't dorp heen buitelde….

De V1-bom ontploft midden in dorp Warnsveld bij de molen en vernielt volledig 22 huizen, waaronder boerderij Kapper. Puin en allemaal stof, stof, stof. Overal gegil. Door de verplichte verduistering was het buiten aardedonker. Er brandde geen enkel licht in de omgeving en er was nauwelijks te zien wat er gebeurd was. Mensen liepen in ondergoed of wat er nog van over was over straat. Kledingstukken waren door de explosie hoog in de bomen bij Huize Welgelegen terecht gekomen.

Ook boerderij Kapper krijgt de volledige voltreffer. Alles in puin. De toegesnelde huisarts dr. Thate probeert met buren het gezin eruit te krijgen. Ze proberen de familie te bereiken via het kelderluik van de woning. Tot in de vroege ochtend zijn ze bezig de mensen onder het puin vandaan te krijgen. De nog jonge moeder Betsie (34) had in eerste instantie de klap overleefd, maar toen stortte alsnog een muur in, waardoor zij onder een balk stikte. Een verschrikkelijk tafereel wanneer zij en het verminkte lichaam van haar schoonmoeder Tonia (71) na uren uit het puin naar boven worden gehaald. Mijn opa Bernard, die op dat moment nog een jonge man van 33 jaar was, raakte bewusteloos, maar overleefde evenals zijn nog 5 zeer jonge kinderen. Door de luchtdruk waren hun bedden boven de vloer in de kelder gezakt. Dat was een groentekelder.

Het jongste kind – baby Hermien van net 2 maanden oud – was met de kinderwagen onder de tafel geschoven. Het bleek haar redding. Alle koeien waren dood. Het paard stond apart in een stal en bleef in leven. Mijn tante Alida vertelde pas een paar jaar geleden dat mijn vader Dick, destijds net 8 jaar geworden, haar, zodra uit het puin bevrijd, haar bij het armpje had gepakt en haar meenam uit het zicht van de rampplek, onderwijl haar zowel een gevonden slof als een klomp aan haar blote voetjes deed en dat ze daarna uren met hun broertje en zusjes op het ingestorte hooiberg dak naast de boerderij hadden gezeten. De ontreddering was groot, maar samen zagen zij de zon van 29 maart langzaam opkomen. Die ochtend werden de jonge kinderen met paard en wagen door de Zutphense binnenstad over de IJsselbrug naar de boerderij van hun opa en oma Hofenk in de Kruisstraat in de Hoven gebracht. Hun vader Bernard en de gewonde opa Derk Jan (die maanden later nog aan zijn verwondingen overleed) volgden later ook; nog niet wetende dat zij vervolgens daar nog 14 bange dagen en nachten met veertig mensen in een krappe kelder de beschietingen op de Hoven moesten doorstaan, totdat uiteindelijk ook dit deel van Zutphen pas op 14 april werd bevrijd.

In dorp Warnsveld waren intussen alle 12 overleden slachtoffers naar de Martinuskerk gebracht. Op Goede Vrijdag, 30 maart, 2 dagen later vindt er in de oude dorpskerk een rouwdienst plaats voor de slachtoffers. Op zaterdagmorgen 1 april volgt de begrafenis en doodgraver Denkers schrijft hier later over in zijn dagboek...ik als doodgraver, ik kan veel leed verzetten, maar het trof mij ontzettend, toen ik opdracht kreeg een massagraf te maken voor de slachtoffers. Vrijdag 30 maart zette ik dan de spade in de grond om voor hen een laatste rustplaats te graven met behulp van enige buurjongens. Zaterdag 31 maart om 11.00 uur werden ze ingezet, nadat door Poolman, de toen aanwezige NSB-burgemeester, een korte rede was gehouden voor de talrijke aanwezigen. Zeer stil en onder de indruk van dit gebeuren ging men weer huiswaarts, na nog eens een blik te werpen tot hen die zo plotseling waren weggenomen….

Mijn opa Bernard heeft vanuit de Hoven nog geprobeerd de IJsselbrug over te komen en bij de begrafenis van zijn vrouw en die van zijn moeder te zijn. Helaas was de brug inmiddels niet meer bruikbaar en heeft dus niemand van de familie Kapper noch afscheid kunnen nemen van hun overleden gezinsleden, noch de begrafenis kunnen bijwonen.

Van de V1 inslag in Dorp Warnsveld is deze tekening gemaakt door de toen 15-jarige Jelmer Stellingwerf. Jelmer geboren in Friesland, woonde tijdens de oorlog vanwege het werk van zijn vader, machinist bij de NS te Zutphen, in de Tuinstraat te Warnsveld. Op 28 maart werd ook hun woning door de V1 onherstelbaar beschadigd. Amper een week later, op 5 april 1945 nog geen uur voor de bevrijding van het dorp, wordt het gezin Stellingwerf door schietende Duitsers uit hun schuilplaats opgeschrikt en vader Stellingwerf en buurman Westerholt zonder pardon door de Duitsers voor de ogen van hun gezinnen, doodgeschoten….

Na de bevrijding probeert mijn opa Bernard Kapper de draad weer op te pakken. Hij woonde met zijn kinderen en de gewonde opa Derk Jan tijdelijk in de Ooyerhoek en maakte voor bewoning en boerderij ook gebruik van een geschikt gemaakt kippenhok van Manus Garsen aan de Veldesebosweg. Van daaruit probeerde hij zo goed en zo kwaad dat ging weer te boeren tussen de puinhopen op de Molenbult. De kinderen, hoe klein ook, hielpen hun vader bij het boerenwerk waar ze konden. Baby Hermien is lange tijden opgenomen in het gezin van tante Mina en oom Gerrit Hofenk. De boerderij werd in 1947 weer opgebouwd. Dr. Thate regelde voor heel dorp Warnsveld dat geld vrijkwam uit het "oorlogsschadegeld" om huizen weer op te bouwen, zo ook de boerderij.

Naast andere langjarige gevolgen van deze V1 ramp, begrijp ik persoonlijk heel goed waarom wij in het gezin waarin ik als dochter vervolgens opgroeide, thuis nooit knalvuurwerk hadden en ik zelf ook vuurwerk verafschuw. Mijn vader Dick heeft dit door als kind te moeten meemaken waarschijnlijk onbewust overgedragen op mij. We moeten zorgen voor Vrede en Veiligheid.

Bij de V1 ramp op 28 maart 1945 kwamen om: Willem Bilderbeek, 50 jaar. Cornelis Elissen, 28 jaar, uit Rheden op bezoek bij familie. Willem van Eijsden, 25 jaar. Dina van Eijsden-Herrewijn, 22 jaar. Willem van Eijsden, 1 jaar. De fam. Van Eijsden was woonachtig in Zutphen. Bernardus Fr. Jansen, 54 jaar en zijn echtgenote Johanna G. Jansen-Overkamp. Gerdina J. Jansen (Anneke), 45 jaar. Johanne E. Jansen (Diese), 51 jaar op 29 maart in ziekenhuis overleden en moeder van Johannes Jansen (Jopie), 26 jaar. Harmina A. (Tonia) Kapper-Pasman, 71 jaar en Elisabeth Sophia (Betsie) Kapper-Hofenk, 34 jr.

Tekst door Ineke Hissink-Kapper, d.m.v. familieverhaal en boek Warnsveld 40-45, archief Contact en RAZ.