'De 10 van Zutphen' geëerd met boek

ZUTPHEN - Adriaan Oskam was één van de negen mannen die aan het eind van de Tweede Wereldoorlog werd gefusilleerd op de IJsselkade in Zutphen. Zijn achterkleinzoon Tim van Veelen (1992) schreef een boek over deze dramatische gebeurtenis. In gesprek met de nabestaanden hoorde hij steeds meer verhalen en dacht: "Deze mensen, die hier gestorven zijn, verdienen een boek."

Door Alize Hillebrink

Het is 31 maart 1945 wanneer de executie plaatsvindt van tien onschuldige mannen op de IJsselkade in Zutphen. Het zijn de laatste dagen van de oorlog en Zutphen verkeert in een tijd van hoop en vrees. Grote delen van Nederland zijn al bevrijd, maar Zutphen is nog in handen van de vijand. De sfeer is grimmig en het regime is haatdragender dan ooit. "Het Duitse regime onder de nazi Ludwig Heinemann - ook wel het Beest van Zutphen genoemd - was in de laatste periode van de oorlog in Zutphen echt extreem," vertelt Tim. "Je hoefde een SD-er maar verkeerd in de ogen te kijken of je werd naar het Huis van Bewaring gestuurd."

Noodlot
Zijn boek 'Zij die stierven voor vrede' is gebaseerd op herinneringen en verhalen van nabestaanden, maar leest bovendien als een spannende oorlogsroman waarin de levens van de tien helden tijdens de laatste oorlogsjaren worden geschetst. Met zijn boek zet hij een sterk staaltje oorlogsliteratuur neer. De feiten verweeft hij samen met een verbeeldingskracht die de lezer op herhaaldelijke momenten doet huiveren.

Als een scherpe observator beschrijft hij de momenten waarop leden van de verzetsgroep steeds grotere risico's nemen. Vanaf het moment van gevangenneming tot het onheilspellende definitieve einde rolt de beklemming en angst van de pagina's. De lezer weet immers ook van de fatale afloop. En daar is het de schrijver ook om te doen: alle verhaallijnen komen samen op 31 maart 1945, de dag van het noodlot.

In tranen achter laptop
Zijn zoektocht naar 'de 10 van Zutphen' begon Tim van Veelen vier jaar geleden. Hij hield talloze interviews, dook in archieven en op zoek naar sporen en bronnen kwam hij in Arnhem, Den Haag en zelfs in Eastbourne. "Het was geen gemakkelijke zoektocht. Er waren momenten bij die zelfs heel heftig waren. Dan zat ik met tranen achter mijn laptop. Op de momenten dat je zo dichtbij komt, zoals op het moment van executie, ervoer ik alsof ik naast mijn overgrootvader stond. Om dat te kunnen schrijven moet je je goed kunnen verplaatsen in de ander, in een situatie. En dat kan ik ook, maar dat maakte het wel heftig."

Er worden tien mannen geëxecuteerd, maar er komen er negen om. Wat gebeurde er met die tiende man?
"Eén man overleefde de executie. Het was de 26-jarige Wouter van Benthem bij wie de kogel afketste op een knoop van zijn jas. "Hij hield zich dood en werd evenals de anderen in de IJssel gedumpt. Hij zwom naar de overkant en overleefde."

Waar is hij nu?
"Die man is van de aardbodem verdwenen. Hij is naar Eastbourne gevlucht."

Gevlucht?
Ja, die man was natuurlijk volledig getraumatiseerd. In 1946 heeft hij nog getuigd tegen Heinemann en daarna is hij naar Eastbourne vertrokken. Ik heb hem gezocht daar. In overlijdensregisters, kiesregisters, gemeentearchief, bibliotheek van Eastbourne, maar tevergeefs. Hij zou nu 99 jaar zijn. Eastborne is een rustgevende stad. Ik vond het wel passen bij hem."

Inspiratiebron
Niet alleen voor de nabestaanden heeft Tim dit boek geschreven. Hij vindt het namelijk belangrijk dat 'het besef van de oorlog' bij jong en oud in de spotlights blijft: "De kloof tussen de 'eerste hand' en de generatie die straks de herdenkingen moet overnemen, wordt steeds groter. Er leven nog maar een paar eerste generatie nabestaanden van 'de 10 van Zutphen'. Ik hoop dat mijn boek een inspiratiebron is en dat het andere mensen inspireert de verhalen van hun (over)grootouders op te schrijven: "Iedere persoon die de oorlog heeft overleefd, heeft wel een verhaal dat het verdient om gelezen te worden."

In het dagelijks leven is Tim accountmanager maar hij heeft het schrijven ontdekt. Of er ook een vervolg komt op dit boek? Tim: "In ieder geval niet in deze vorm, het schrijven van dit boek was behoorlijk heftig." Een fictieboek met zichzelf in de hoofdrol op zoek naar Wouter van Benthem, sluit hij echter niet uit. We wachten het af.

Signeersessie
Op zaterdag 14 april tussen 14.00 en 16.00 uur houdt Tim van Veelen een signeersessie bij Boekhandel Boek en Buro, Beukerstraat 77, Zutphen.