Nederlandse speelfilm over oorlogsheld Walraven van Hall die woonde en werkte aan de IJsselkade
Achterhoek Auto'Ook Zutphen moet 'de bankier van het verzet' de eer geven die hem toekomt'
Door Eric Klop
ZUTPHEN - 'Bankier van het verzet'. Onder die titel gaat in maart een Nederlandse speelfilm in première over Walraven van Hall. Hij was een spil in het nationale verzet, met name omdat hij tijdens de Tweede Wereldoorlog een groot deel van de illegale activiteiten tegen de bezetter financierde. Dat deed 'Wally' van Hall onder andere door via bankfraude bij de Nederlandsche Bank miljoenen voor het verzet te organiseren. Zutphenaar Pieter Arkesteijn achterhaalde dat de in 1906 uit een bankiers- en ondernemersgeslacht geboren Amsterdammer tot kort voor de oorlog een negental jaren woonde en in het bankwezen werkzaam was te Zutphen.
Van Hall wilde eigenlijk zeeman worden, maar oogproblemen stonden dit in de weg. Zijn broer regelde voor hem een baan als bankier. Eerst op Wall Street in New York, later in Nederland. Dat bracht hem op 25-jarige leeftijd naar Zutphen. Woonachtig aan de IJsselkade werkte hij als directeur bij de naastgelegen bank Oyens en Van Eeghen op de hoek met de Marspoortstraat. Later waren in dit pand filialen van achtereenvolgens Slavenburg's Bank en Fortis gevestigd. Sinds een jaar of tien staat het tot Rijksmonument bestempelde gebouw leeg en ligt verpaupering op de loer. Niet alleen dit is Pieter Arkesteijn een doorn in het oog. Ook vindt hij het hoog tijd dat Zutphen Walraven 'Wally' van Hall de eer geeft die hem toekomt.
"Onze stad heeft zijn talenten lief", memoreert Arkesteijn de toespraak van burgemeester Annemieke Vermeulen tijdens de laatst gehouden gemeentelijke nieuwjaarsbijeenkomst. "Die van nu, maar ook de plaatselijke 'helden' van toen. Denk bijvoorbeeld aan sinoloog, diplomaat, auteur en illustrator Robert van Gulik, geestelijk vader van het beeldromanpersonage Rechter Tie, die als op de Coehoornsingel geboren Zutphenaar werd geëerd met een straatnaam en enkele jaren geleden ook anderszins de nodige aandacht kreeg. Of de plaatselijke verzetshelden die jaarlijks worden herdacht. Van Walraven van Hall is in de stad echter niets terug te vinden. Volstrekt ten onrechte", meent Arkesteijn. Hij wil daar te langen leste verandering in brengen.
Als man met belangstelling voor de geschiedenis kende hij het een en ander over Van Hall. Maar dat de bankier van 1931 tot amper twee maanden voor het uitbreken van de Oorlog Zutphen als standplaats had..? Nee, dat wist hij niet. Een in 2013 verschenen boek ter gelegenheid het 250-jarige bestaan van de plaatselijke Groote of Oranje Sociëteit bracht hem naar eigen zeggen 'bij toeval' op het spoor. "Daarin is een hoofdstuk aan hem gewijd, waarin hij wordt omgeschreven als een zeer actief lid. Het kwartje viel. 'Hé, één van de belangrijkste mannen uit het verzet heeft in Zutphen gewoond en gewerkt'. Ben toen verder gaan spitten. Op Google en in archieven. Van Hall was een vent die wel van een geintje hield en in Zutphen door zijn energie en vrolijkheid leven in de brouwerij bracht. Naast directeur van het bankfiliaal bekleedde hij diverse bestuursfuncties. Zo was hij penningmeester van 'Zutphen Vooruit', de voorloper van de VVV, en voorman van de plaatselijke Watersnood Commissie. En vlak voor het uitbreken van de Oorlog hield hij er nog een lezing over radiotelegrafie en het spotten van vliegtuigen."
In maart 1940 verliet Walraven van Hall met zijn zwangere vrouw Tilly en hun twee kinderen de Hanzestad voor een functie als firmant bij het bankiers- en effectenkantoor Wed. J. te Veltrup & Zoon in Zaandam. Vanuit die stad speelde hij tijdens de Tweede Wereldoorlog een cruciale rol bij het verstrekken van geld aan vrijwel de gehele Nederlandse illegaliteit, talloze gezinnen van zeelieden, zo'n 30.000 spoorwegstakers en duizenden ondergedoken joden. Om dat mogelijk te maken bleek zijn inmiddels grote kennis van en enorm netwerk binnen het beurs- en bankwezen niet voldoende. Samen met zijn broer Gijsbert, van 1957 tot 1966 burgemeester van Amsterdam, pleegde hij datgene wat wel 'de grootste bankfraude ooit' wordt genoemd. Via een ingewikkelde constructie en in nauwe samenwerking met hoofdkassier Cornelis Ritter verruilden de broers bij De Nederlandsche Bank schatkistdocumenten voor valse papieren. "Niemand kon de fraude ontdekken", citeert Pieter Arkesteijn Aad van Hall, de enige nog in leven zijnde zoon van Walraven die enige jaren geleden aan het woord kwam bij RTL-nieuws. "Dit getuigde van zóveel lef. Miljoenen gingen de deur uit, allemaal onder het oog van Meinoud Rost van Tonningen, de beruchte NSB'er die destijds president van De Nederlandsche Bank was."
Het verduisterde geld wordt gestort in het mede door Van Hall opgerichte Nationaal Steun Fonds (NSF), dat uitgroeit tot dé bank van het verzet. Het fonds, met een aparte afdeling voor hulp aan joden die aan deportatie naar nazikampen willen ontkomen, ondersteunt in totaal 150.000 personen. Na de bevrijding blijkt dat het NSF op de kop af 83.765.786 gulden en 69 cent heeft kunnen uitgeven. Anno 2018 zou dat circa een half miljard euro zijn. Tijdens de bezetting werd voortdurend op grote schaal door de Nazi's op mensen gejaagd. "Maar Van Hall deed het gewoon", aldus Arkesteijn. "Volgens zoon Aad zei hij altijd dat het ondersteunen geen hobby was, maar een plicht".
Van Hall overleefde zijn heldendaden niet. Verraad in eigen kring voert hem op 27 januari 1945 in handen van de Duitsers. Zijn 39ste verjaardag, twee weken later, brengt hij door in een cel in het huis van bewaring aan de Weteringschans in Amsterdam. Op die dag wordt in Haarlem een Duitse militair doodgeschoten. Twee dagen daarna, 12 februari 1945, worden op vrijwel dezelfde plek als represaille acht mensen terechtgesteld, onder wie Walraven 'Wally' van Hall. Arkesteijn: "Na de oorlog verschijnt er een boekje van vrienden en oud-verzetsmensen met herinneringen aan hem. Ze prijzen zijn tomeloze inzet en onbaatzuchtigheid. Postuum krijgt Van Hall het Verzetskruis 1940-1945 toegekend. De Verenigde Staten eren hem met de 'Medal of Freedom' en Israël met de 'Yad Vashem'-onderscheiding."
In Zutphen lijkt de verzetsheld echter vergeten. "Dat moet veranderen", vindt Pieter Arkesteijn. Hij pleit voor een straatnaam, zoals dat ook in enkele andere steden reeds het geval is, en/of plaquette op de plek waar Walraven van Hall van 1931 tot 1940 woonde en werkte. Het oude bankgebouw, een Rijksmonument met instandhoudingsverplichting, staat al jaren leeg en maakt een enigszins desolate indruk. Naar verluidt heeft een projectontwikkelaar nu plannen om er appartementen in onder te brengen. "Althans, er zijn gedachten in die richting", zegt Arkesteijn. "Maar als het om de nagedachtenis aan Walraven van Hall gaat, kan bovendien de gemeente een rol spelen. Er is inmiddels een comité dat daarover in gesprek wil met de burgemeester. Wat zou het mooi zijn als op 4 mei ter plekke door Van Hall's in de jaren '30 van de vorige eeuw aan de IJsselkade geboren zoon Aad een klein monumentje wordt onthuld. Liefst dit jaar nog, want anders is het misschien te laat… En dat dan een historische stadswandeling langs het pand voert. Zutphen moet z'n beroemde inwoners in ere houden. Talent is van alle tijden!".
Film in Cinemajestic
De film 'Bankier van het Verzet' draait vanaf 8 maart vrijwel zeker ook in de Zutphense bioscoop Cinemajestic. In ieder geval begint donderdag 15 maart om 14 uur een VIP-voorstelling voor 55-plussers. De regie van de rolprent was in handen Joram Lürsen. Hoofdrollen zijn weggelegd voor Barry Atsma als Walraven van Hall, Jacob Derwig (Gijs van Hall) en Pierre Bokma die in de huid kruipt van Meinoud Rost van Tonningen. Een aantal opnamen vond plaats in de binnenstad van Deventer.
De totstandkoming van de verfilming van het 'waargebeurde, onbekende verhaal van Nederlands grootste verzetsheld' ging overigens niet over een nacht ijs. Enkele jaren geleden had Rutger Hauer al plannen om een film te maken over Van Hall. Dit ging niet door. Volgens Erik Schaap, die onder de titel 'Walraven van Hall, premier van het verzet (1906-1945)' een onlangs in uitgebreide herdruk verschenen biografie schreef, zat het scenario vol overspel en schietpartijen. "Dat deed weinig recht aan de verzetsheld die vooral in stilte opereerde."
